مقدمه:
خانواده اولین پایه گذار شخصیت و ارزش ها و معیارهای فکری کودک است و نقش مهمی در تعیین سرنوشت، سبک و خط مشی زندگی آینده او دارد. خانواده نخستین محیط زندگی فرد است و در حقیقت الگوی کوچکی از الگوی وسیع تر اجتماعی به شمار می رود که در آینده با آن مواجه خواهد شد. اکنون عصر اطلاعات و سرعت است و بچه های ما فرزند همین زمانه اند. طوری که دیگر به راحتی نمی توان سرنوشت آنها را از همان کودکی تا بزرگسالی پیش بینی کرد. هر روز و هر لحظه رفتارهای عجیب و غریبی از خود نشان می دهند که قابل تأمل و بررسی است. موضوع تربیت جنسی کودکان از دغدغه های اصلی و مهم والدین و مربیان است. در موارد بسیاری مشاهده شده که رفتار غلط مربیان و والدین در این زمینه، تبعات جبران ناپذیری را بر روح و ذهن کودکان باقی گذاشته است، به گونه ای که آثار آن در سنین بزرگسالی هم مشاهده می شود. متأسفانه برخی نسبت به این امر دچار نوعی کج بینی هستند و این موضوع همچون تابویی می دانند که نباید به آن نزدیک شد. همین نگرش موجب بروز مشکلات فراوانی می شود.

1- تربیت جنسی چیست؟
تربیت جنسی به همه اقداماتی گفته می شود که از نخستین دوران زندگی انسان در راستای رشد متعادل و مناسب انگیزه جنسی صورت می گیرد و با هدف اطلاع رسانی جنسی، کمک به تکامل رفتارهای جنسی، تداوم و ماندگاری نسل و رسیدن به مودت، رحمت و آرامش است. در این فرایند، مربی (والد) به متربّی (کودک) کمک می کند تا بتواند استعدادهای بالقوه خود را در این زمینه به خوبی بشناسد و با شیوه های صحیح بروز و کنترل آن آشنا شود تا آن را در بهترین مسیر منطقی قرار دهد. در واقع تربیت جنسی فراتر از آموزش است و نه تنها احساس جنسی، بلکه ویژگی های اجتماعی، اخلاقی و فرهنگی جنسیت را دربر می گیرد و عبارت است از به کارگیری شیوه هایی برای ایجاد صفات و رفتارهای سالم و زدودن صفات و رفتارهای ناسالم. از آن جایی که ریشه ی بسیاری از انحرافات جنسی در بزرگسالی از کودکی آغاز شده است، بنابراین ضرورت توجه به تربیت جنسی کودکان اهمیت می یابد. تربیت جنسی باید از همان مراحل اولیه زندگی انسان صورت گیرد و والدین باید در مورد بعضی از مسائل با فرزندان خود به گفتگو بنشینند و پاسخ مناسبی برای سوالات آنان داشته باشند تا کودکان مجبور به پرسیدن سؤالات خود از دوستان و افراد ناشایست نشوند. (پورشریف، تربیت جنسی)

ریشه ی بسیاری از انحرافات جنسی در بزرگسالی از کودکی آغاز شده است، بنابراین ضرورت توجه به تربیت جنسی کودکان اهمیت می یابد. تربیت جنسی باید از همان مراحل اولیه زندگی انسان صورت گیرد.

2- هدف از تربیت جنسی فرزند چیست؟
به وجود آوردن شرایط مناسب برای رشد سالم با شناخت و انتظار درست از هویت جنسی است، کودک باید همواره در شرایطی آرام و بدون استرس و اضطراب و مشغولیت مراحل رشد خود را سپری کند تا بتواند در سنین نوجوانی رشدی مطلوب و طبیعی داشته باشد. اگر کودک در سنین خردسالی نتواند رشد جنسی قابل قبولی داشته باشد، انحرافات جنسی خود را به دوره ی نوجوانی و سپس به دوره ی جوانی و بزرگسالی خواهد رساند. تربیت صحیح، باعث به وجود آمدن آگاهی صحیح و داشتن توقعات بجا از هویت جنسی کودکان می شود. این آگاهی صحیح می تواند با توانایی های آنها مطابقت کامل داشته باشد. این هدف باید در دوره ی کودکی و نوجوانی بر آورده شود، تا فرد در سنین بزرگسالی بتواند مسئولیت های خود را متناسب با جنسیتش انجام دهد. (نعمتی، تربیت غریزه جنسی کودکان و نوجوانان)

تربیت صحیح، ‌باعث به وجود آمدن آگاهی صحیح و داشتن توقعات بجا از هویت جنسی کودکان می شود.

3- آموزش جنسیت و نقش جنسیتی و پرورش هویت جنسی
از آنجا که عوامل زیستی، روانی، شناختی، عاطفی و اجتماعی، حتی نگرش های والدین، گرایش های فرهنگی آنها و نوع تربیت و برخورد آنها با پسر و دختر، در شکل دهی هویت فرزند مؤثر است، لازم است که:
– والدین نه تنها از تبعیض جنسیتی بین دختر و پسر خودداری کنند، بلکه باید احساس ارزشمندی جنسیتی را به آنها منتقل کنند تا کودکان بتوانند به راحتی و بدون آرزوی داشتن جنسیت مخالف، به هویت جنسی خودشان دست یابند و بتوانند در آینده زنان و مردان کامل و با اعتماد به نفس باشند و نقش پدری و مادری خود را نیز به خوبی ایفا کنند.
– والدین باید نقش جنسیتی هر یک از فرزندان دختر یا پسر خود را به آنها آموزش داده تا هویت جنسی شان تقویت گردد و رفتارهای متناسب با جنسیتشان را بیاموزند.

4- روش های پیشگیری از بروز رفتارهای ناشایست در کودکان
الف – خوداری از انجام عمل زناشویی در برابر فرزندان
ب- اجازه گرفتن فرزندان برای ورود به اتاق والدین: خداوند دستور داده که کودکان هنگام ورود به اتاق پدر و مادر، باید از آنها اجازه بگیرند: «ای کسانی که ایمان آورده اید، باید بردگان و کودکان تان که به حد بلوغ نرسیده اند، در سه وقت از شما اجازه بگیرند: قبل از نماز صبح، در نیم روز، هنگامی که لباس های خود را بیرون می آورید و بعد از نماز عشاء. این سه هنگام، زمان خلوت کردن برای شماست. پس از آن، نه بر شما اشکالی وارد است، نه بر آنها که بر شما وارد شوند و آمد و شد کنند.»
ج- خودداری از بوسیدن و در آغوش گرفتن کودکان نامحرم پس از سن معین و جداسازی بسترشان
علی رغم این که در اسلام به محبت کردن، نوازش کردن و بوسیدن بچه ها سفارش شده، اما این رفتار، پس از سن معینی، از سوی افراد نامحرم با آنها منع می شود. (ثابت، تربیت جنسی در اسلام)

والدین نه تنها باید از تبعیض جنسیتی بین دختر و پسر خودداری کنند، بلکه باید احساس ارزشمندی جنسیتی را به آنها منتقل کنند تا کودکان بتوانند به راحتی و بدون آرزوی داشتن جنسیت مخالف، به هویت جنسی خودشان دست یابند.

5- جلوگیری از بازی های جنسی
کودکان به دلیل کنجکاوی برای شناخت دنیای اطراف خود، به جستجو در هر چیزی می پردازند. از جمله می خواهند بدن را کشف کنند. لذا به بازی هایی نظیر دکتر بازی و مامان بازی روی می آورند که در این بازی ها سعی می کنند از چگونگی اندام های یکدیگر آگاه شوند. والدین وظیفه پیشگیری از بازی های جنسی کودکان دارند و باید مراقب باشند تا شرایط محیطی برای این نوع بازی برای کودکان فراهم نشود و اگر احیاناً این صحنه ها را مشاهده کردند، باید به صورت معقول، از بازی ها جلوگیری کنند.

6- پاسخ دادن به پرسش های جنسی کودکان
برای کودک درباره مسائل جنسی، سؤالاتی مطرح است که می خواهد جواب درست همه آنها را پیدا کند. با توجه به مسائلی چون: رشد سنی کودکان، آگاهی از تولدهای پیاپی و اطلاع از رفت و آمدهای مادران به بیمارستان، مشاهده نوزادها و جلب توجه همه به آنان و به مادران شان در دوره پس از زایمان و میزان شکوفایی حس کنجکاوی کودکان، سئوالات شان در زمینه مسائل جنسی، متفاوت و متنوع است. نمونه هایی از این سؤالات، عبارتند از: بچه از کجا آمده است؟ چطور خداوند این نوزاد را به ما داد؟ چرا بچه از شکم مادر بیرون می آید؟ چرا بچه با من تفاوت دارد؟ چرا اجزای بدن ما، چرا شبیه هم نیستند؟
بعضی از پدران و مادران، از پاسخ دادن به این سؤالات طفره می روند و پرده پوشی می کنند و با تعابیری چون: این پرسش ها به تو نیامده! بزرگ می شوی، خودت می فهمی! بعداً برایت می گویم، بچه ها را ساکت می کنند و بعضی ها هم جواب های نادرست و خلاف واقع می دهند، مثل این که گفته می شود: خدا این بچه را از آسمان برای ما فرستاده! یا از بیمارستان خریدیم! کودک معمولاً می فهمد که این پاسخ ها، جواب درست سؤالات او نیستند و پدر و مادر او را فریب می دهند.

نکات قابل توجه در اصول پاسخگویی به پرسش های کودکان عبارتند از:
الف) در پاسخگویی به پرسش های جنسی کودکان، صراحت و شفافیت تا حدی باید باشد که ابهام های ذهنی آنها رفع شود.
ب) پاسخ ها نباید به هیچ وجه تحریک کننده باشند.
ج) در مواردی که یکی از والدین، توانایی پاسخگویی بهتری دارد، کودک به او ارجاع داده شود.
د) حجب و حیا باید رعایت شود و در پاسخگویی، از پرده دری اجتناب گردد.
ﻫ) از برخورد هیجانی یا نفرت انگیز با کودک دوری شود.
و) جواب ها باید به قدر کفایت و قانع کننده باشند.
ز) در پاسخ دادن به رشد سنی و سطح فهم کودک باید توجه شود. (جعفری نیا، کودک من، بزرگ می شود)

والدین در پیشگیری از بازی های جنسی کودکان وظیفه دارند و باید مراقب باشند تا شرایط محیطی برای این نوع بازی برای کودکان فراهم نشود و اگر احیاناً این صحنه ها را مشاهده کردند، باید به صورت معقول، از بازی ها جلوگیری کنند.

7- تأثیر گروه همسالان و دوستان بر کودک
کودکان به علت عدم آگاهی به مشخصات دوست واقعی، اغلب دوستانی اتفاقی برای خود می گزینند. این وظیفه ی خطیرِ والدین است که کودکان را به سوی دوستان سالم راهنمائی کنند. کودکان از هفت سالگی، تحت تأثیر همسالان و دوستان خود واقع می شوند. هر چه سن کودکان بالاتر می رود و به نوجوانی و جوانی نزدیک تر می شوند، این تأثیرپذیری نیز به مراتب بیشتر می شود. از آنجا که، دوستی در دوران کودکی در سال های نوجوانی و جوانی نیز ادامه می یابد، والدین باید، دقت نمایند که کودکان خود را در چه محیط هایی وارد و با چه افرادی آشنا می شوند. گاهی اوقات کودکان به علت سهل انگاری والدین با کودکانی ارتباط برقرار می کنند که آنها را با انواع عکس های مستهجن و زننده و اطلاعات جنسی آشنا می کنند. این مسائل ذهن کودکان را به شدت مشوش و منحرف می کند. والدین باید به فرزندان خود کمک کنند تا آنها بتوانند عیوب و نواقص خود را در این مورد برطرف کنند، نواقصی که در اطلاعات و ارتباطات دوستانه به وجود آمده است. والدین باید به گونه ای عمل کنند، که بتوانند احساسات فرزندان خود را کنترل کنند و به آنها کمک کنند تا دوست خوب پیدا کنند و به اصلاح خویش بپردازند. مدرسه نیز می تواند به انحرافات جنسی کودکان دامن زند. ممکن است کودکان در مدرسه با هم کلاسی هایی آشنا شوند که از لحاظ اخلاقی، افرادی بی بند و بار هستند. این افراد لاابالی با صحبت های جنسی فکر کودکان را منحرف کرده و آنها را با اعمال جنسی آشنا می کنند و باعث می شوند که کودکان زودتر از زمان مقرر با این اعمال آشنا شوند. در نتیجه انحرافات جنسی در کودکان پدید می آید. (جهانیان نجف آبادی، فرزند و تربیت جنسی)

والدین باید به فرزندان خود کمک کنند تا آنها بتوانند عیوب و نواقص خود را در این مورد برطرف کنند،‌ نواقصی که در اطلاعات و ارتباطات دوستانه به وجود آمده است.

8- نظارت بر تماشای تلویزیون
در بسیاری از خانه ها تلویزیون مثل یکی از اعضای خانواده محسوب می شود که با بیدار شدن خانواده روشن و با خوابیدن آنها خاموش می شود، این در حالی است که رسانه ها نقش فعالی در تربیت جنسی کودک دارند و می توانند ارزش ها را به جای ضد ارزش ها در ذهن کودک جای دهند. ممکن است یک فیلم از نظر بزرگسال فقط جنبه سرگرمی داشته باشد، اما از نظر کودک، جدی و باورپذیر است. در بسیاری از سریال های ماهواره ای نداشتن صحنه های جنسی تنها شرط دیدن یا ندیدن یک برنامه است در حالی که کودک تمام مکالمات، رفتارها، پوشش ها و کلیت یک داستان عاشقانه را با هوشیاری می فهمد و به دنبال یافتن روابط میان آنهاست. والدین باید در تماشای برنامه های تلویزیونی دقت نظر کافی را داشته باشند. (مؤمن زاده، روانشناسی تربیت کودک و آموزش خانواده)

نتیجه:
با توجه به اهمیت دوران کودکی در سرنوشت فرد مخصوصاً در حوزه تربیت جنسی فرزندان، بر پدر و مادر لازم است که به این مسأله توجه کافی داشته باشند و مواردی را که گفته شد با دقت مطالعه و به صورت کاربردی بکار گیرند تا إن شاءالله در آینده با مسائلی روبه رو نشوند که باعث پشیمانی شان شود.

منابع:
1- تربیت جنسی (مبانی، اصول و روشها از منظر قرآن و حدیث)، پورشریف، حسین، قم، دارالحدیث، 1393
2- تربیت جنسی در اسلام، ثابت، حافظ، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1390
3- کودک من بزرگ می شود، جعفری نیا، محمد رضا، نسیم کوثر، 1392
4- فرزند و تربیت جنسی، جهانیان نجف آبادی، امیر، کیاراد، 1390
5- روانشناسی تربیت کودک و آموزش خانواده، مؤمن زاده، مهناز، آوینا، 1390
6- تربیت غریزه جنسی کودکان و نوجوانان، نعمتی، شهناز، مهزیار، 1386