از آن جا که خداوند و معصومین (ع) تأیید بر احسان و خوش ‏رفتاری با والدین داشته و نافرمانی، آزار و اذیت و بی ‏حرمتی به ایشان را مذموم دانسته ‏اند، هم‌چنین به سبب بی‏ توجهی فرزندان به جایگاه ارزشمند پدر و مادر در خانواده، مطلبی در این موضوع به شرح ذیل بیان می‏ گردد.

.

«عاقّ» به معنای آزار دهنده و نافرمان پدر و مادر، اسم فاعل از «عقوق» و در اصل به معنای شکافتن و پاره‌ نمودن است.  به این علّت نافرمانی پدر و مادر را عاق می‏ خوانند که رشته‏ ی طاعت آن‏ ها را پاره نموده است، گفتنی است که نافرمانی والدین از گناهان کبیره می‏ باشد. امام صادق (ع) در این باره فرمودند: «نافرمانی پدر و مادر از گناهان کبیره است، زیرا خداوند متعال عاقّ والدین را گناه‌ کار شقی شمرده‌ است.»

.

شخصی از امام جعفر صادق (ع) سئوال کرد: پیش‌نمازی است که تمام شرایط امامت را داراست جز این که با پدر و مادرش رفتار تندی دارد و با سخنان درشت آن ‏ها را می‏ رنجاند، آیا به این پیش‌ نماز اقتدا کنم یا نه؟ حضرت فرمودند: «تا زمانی که با پدر و مادرش رفتاری ناشایست دارد و والدین خود را ناراحت کند، پشت سر او نماز نخوان».

.

۱. افّ گفتن به والدین

قرآن کریم می‏فرماید: «وَ قَضى رَبُّکَ الاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ ایَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ‏ احْساناً امَّا یَبْلُغَنَ‏ عِنْدَکَ الْکِبَرَ احَدُهُما اوْ کِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما افٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً کَریماً »: و پروردگارت حکم کرد که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید، چنان چه که یکی از آن دو یا هر دوی آن ‏ها نزد تو به پیری برسند، پس به آن‏ ها افّ نگو و آزار نرسان و با ایشان به احترام و اکرام سخن بگو. (اسراء، ۲۳)

از این آیه چند نکته به دست می ‏آید:

الف- در این آیه چند تأکید بر نیکی و احسان به پدر و مادر وجود دارد:

۱- واژه‏ ی «قضا» به امر و فرمان قطعی و محکم گویند؛

۲- قرار دادن توحید یعنی اساسی‏ ترین اصل اسلامی در کنار نیکی به والدین، تأکید دیگری بر اهمیت این مسئله است؛

۳- مطلق بودن «احسان» که هر گونه نیکی را در بر می‏ گیرد؛

۴- واژه‌ی «والدین» که مسلمان و کافر را شامل می شود؛

۵- نکره بودن احسان «احسانا» که برای بیان عظمت آمده است، پنجمین تأکید در این مسئله می‏ باشد.

.

ب- واژه‌ی «افّ» دلالت بر تنفر و خشم گوینده دارد.

ج- خداوند به حالات پیری والدین اشاره دارد که انسان در آن موقع از همیشه نیازمندتر به حمایت و محبت و احترام است، البته اطاعت ایشان در هر حالی بر فرزند واجب بوده و آزار ایشان ممنوع می ‏باشد.

د- با صدای بلند و اهانت‌ آمیز و داد و فریاد با آن ‏ها سخن مگو و در مقابل ایشان با گفتار نرم و بزرگوارانه برخورد کن.

.

۲. تیز نگاه کردن به والدین

انسان نباید به چهره‌ی پدر و مادرش تیز نگاه کرده و خیره شود. از امام صادق (ع) در این باره نقل شده که فرمودند: «… ِوَ مِنَ‏ الْعُقُوقِ‏ أَنْ‏ یَنْظُرَ الرَّجُلُ‏ إِلَى وَالِدَیْهِ فَیُحِدَّ النَّظَرَ إِلَیْهِمَا» یعنی نوعی از عقوق این است که انسان به پدر و مادرش تیز نگاه کند.

.

۳. غمگین کردن والدین

یکی از موارد نافرمانی پدر ومادر، غمگین و ناراحت کردن ایشان است. از حضرت علی (ع) روایت شده که فرمودند: «مَنْ‏ أَحْزَنَ‏ وَالِدَیْهِ‏ فَقَدْ عَقَّهُمَا» یعنی کسی که پدر و مادر خویش را غمگین سازد، عاقّ والدین شده است.

.

۴. دشنام دادن به والدین

از موارد ممنوع و نهی‌ شده دشنام دادن و گفتار زشت و ناپسند با والدین می ‏باشد. پیامبر‌ اکرم‌ (ص) در این زمینه فرمودند: از گناهان کبیره است که انسان پدر و مادرش را دشنام دهد [به این صورت که انسان پدر کسی را دشنام دهد و او هم متقابلاً پدر وی را دشنام دهد یا مادر کسی را دشنام دهد و در نتیجه آن شخص، مادر وی را دشنام گوید].