تمام کسانی که به عنوان مربی به نوعی در امر تعلیم و تربیت کودکان سهیم هستند(پدر،مادر،معلم و..) برای پرورش قوای ذهن و فکر کودکان باید تلاش کنند چرا که در بیشتر موارد نظام آموزشی به سمت پاسخ محوری حرکت می کند تا پرسش محوری و این یعنی ضربه ای بزرگ به ظرفیت بی نظیر ذهن […]
تمام کسانی که به عنوان مربی به نوعی در امر تعلیم و تربیت کودکان سهیم هستند(پدر،مادر،معلم و..) برای پرورش قوای ذهن و فکر کودکان باید تلاش کنند چرا که در بیشتر موارد نظام آموزشی به سمت پاسخ محوری حرکت می کند تا پرسش محوری و این یعنی ضربه ای بزرگ به ظرفیت بی نظیر ذهن انسان وبه بن بست رسیدن قدرت تفکر و خلاقیت او.
راه کارهای زیر، راهکارهای عملیاتی است که به مسئولان تعلیم و تربیت،مربیان و والدین، به منظور ایجاد نظام و برنامه ای برای تقویت روحیه پرسش گری کودکان و نوجوانان پیشنهاد می شود :
الف.برنامه درسـی به‌طور کامل از پیش تعیین شده، استاندارد و یکنواخت نباشد. بدین‌گونه که در پاره‌ای از موارد حـق انتخاب میان محتواها و فـعالیت های یـادگیری در دروس مختلف برای دانش‌آموزان وجود داشته باشد.این عمل با داشتن یک چارچوب مصوب برای برنامه درسی در موضوعات مختلف منافات ندارد و در قالب چنین چارچوبی است که می‌توان برای دانش‌آموزان حق انتخاب نـیز قائل شد. این انتخاب‌ها علی الاصول براساس علاقه و نیاز یا سؤالات از پیش مطرح شده برای دانش‌آموزان انجام می‌گیرد.
ب.در تدریس بخش مصوب از برنامه‌ها و کتب درسی نیز معلمان تلاش نمایند پیش از شروع به تـدریس بـه طرق مختلف و شناخته شده کنجکاوی، علاقه و انگیزه یادگیری مباحث را در دانش‌آموزان تحریک نمایند.بدین ترتیب ارتباط عاطفی دانش‌آموز با مبحث تدریس برقرار شده و سؤالات بعدی او نیز در این زمینه برایش مـعنی‌دار و در نـتیجه لذت‌بخش می‌شود.
ج.روش تدریس مناسب برای جاری ساختن این بینش را باید همان روش تدریس اکتشافی دانست که به موجب آن دانش‌آموزان در فرایند یاددهی-یادگیری نقش فعّالی را ایفا می‌نمایند.
د.تعمدا فرصتهایی فراهم شود تا دانـش‌آموزان نـسبت بـه آنچه آموزش داده‌شده بیندیشند.این فرصت اندیشیدن که مستلزم باز ایستادن معلم از بمباران اطلاعاتی دانش‌اموزان است، زمـینه‌های رویـش جوانه‌های سؤال را به وجود می‌آورد.علاوه بر فرصتهایی که در کلاس درس می‌توان بدین مـنظور پدیـد آورد، مـعلم از طریق تکالیف و فعالیتهای یادگیری بیرون کلاس که با بصیرت انتخاب شده باشد، می‌تواند بـه ایـن هدف جامه عمل بپوشاند.
ه.راهبرد موثر دیگری که می‌تواند زمینه‌های سؤال یا مسئله‌یابی در دانش‌آموزان را تـحریک نـماید، فـراهم کردن فرصت ارتباط هرچه بیشتر آنها با محیط پیرامون آنها است.به دانش‌آموزان باید اجازه داده شـود پدیـده‌ها و اشیاء مختلف را از نزدیک ببینند و لمس نمایند تا ضمن این‌گونه کاوشها هم بـه یـادگیری عـمیق‌تر دست یابند و هم احتمال مواجه شدن آنها با ابهام و سؤال افزایش یابد.
در این زمینه همچنین مـواجه سـاختن دانـش‌آموزان، به مناسبتهای مختلف، با افرادی که دارای اندیشه‌های جدید بوده و نبوغ و خلاقیت آنـها آشـکار شده است، مفید و کارساز است.
و.در جریان تدریس تلاش شود عادت به پرسش کردن در دانش‌آموزان ایجاد یا تـقویت شـود.دادن فرصت طرح سؤال با فراوانی بیشتر از حد رایج توسط معلمان به دانـش‌اموزان در فـرایند یادگیری و همچنین برخورد با متانت و گشاده‌رویی بـا سـؤالات آنـان، که تشویق دانش‌آموزان پرسشگر نیز به حـساب مـی‌آید، از جمله تدابیر مؤثر در این زمینه است.
در خصوص ایجاد عادت به پرسش در دانش‌آموزان، معلم هـمچنین مـی‌تواند با سلوک و رفتار خود ثـابت کـند که نـدانستن، بـه عـنوان یک گذرگاه و نه منزلگاه، نقص بـه حـساب نیامده بلکه انسان از این که بداند و بفهمد که نمی‌داند باید لذت ببرد و خـوشحال شـود.برای نیل دانش‌آموزان به این درک، مـعلم، علاوه بر طرح صـریح و صـادقانه عدم اطلاع از پاسخ برخی سـؤالات مـطرح شده از سوی دانش‌آموزان، می‌تواند در پاره‌ای از موارد حتی تصنعا چنین وانمود کند.
ز.طرح پرسش هایی مبتنی بـر هـر مبحث تدریس شده از سوی مـعلم(یا کـتاب درسـی)از آن جهت که بـه دانـش‌آموز نشان می‌دهد با پایـان یـافتن تدریس یک مبحث نه تنها دانستنی های مربوط به آن تمام نشده، بلکه با برخورداری از افـق دیـد بهتر، مجهولات بیشتری پیش روی او قرار می‌گیرد، بـسیار مـفید و موثر اسـت.البته ایـن در صـورتی اتفاق می‌افتد که سـؤالها صرفا ناظر به یادآوری و حتی درک و فهم مطالب تدریس شده نبوده و سؤالهایی را نیز که درصدد تـوسعه و تـعمیق یادگیری هستند در بربگیرد.
ح.در ارزشیابی‌ها و امتحانات بایستی ضـمن کـسب آگـاهی از دانـسته‌ها و آمـوخته‌های دانش‌آموزان(جنبه ایجای ارزشـیابی)، از آمـوخته‌های سلبی آنان یعنی آنچه را فهمیده‌اند نمی‌دانند، نیز پرسش شود.بدین ترتیب هم اهمیت موضوع از نظر دانش‌آموزان روشـن شـده و هـم معلم درمی‌یابد و سوق دادن دانش‌آموزان به مسیر یـادگیری پویـا تـا چـه انـدازه مـوفق بوده است.
ط.فراهم کردن فرصتهایی که یادگیرندگان در سؤالها و مسائلی که برایشان مطرح است با یکدیگر سهیم و شریک شوند، پیرامون آنها به گفتگو بپردازند و بدین‌گونه از انرژیهای متراکم یکدیگر برای یـادگیری متقابلا شود جویند.ساختار ذهنی مشابه دانش‌اموزان و همچنین تشابهی که کم و بیش از حیث سوابق تجربی دارند، معنی‌دار بودن سؤالات و همچنین پاسخهای گروه همسالان برای یکدیگر را بسیار متحمل می‌سازد.نظام تعلیم و تربیت حـوزه‌ای در کـشور ما که ریشه در تاریخ تعلیم و تربیت اسلامی دارد، با منظور نمودن مباحثه طلبگی به عنوان یکی از مؤلفه‌های اساسی فرایند یاددهی-یادگیری، فی الواقع وفق این توصیه عمل می‌نماید.
نویسنده این مطلب :
