تنبیه، یکی از روش های تربیتی برای تغییر رفتار است که در واقع برای کاهش یا حذف یک رفتار بد از آن استفاده می شود. تنبیه به دو صورت مثبت و منفی از جانب والدین و مربیان برای از بین بردن رفتارهای ناپسند انجام می شود. البته اصطلاحات مثبت و منفی که در این جا به کار برده ایم به معنای خوب یا بد نیست، بلکه به اضافه یا حذف یکسری عوامل اشاره دارد. شما با دریافت مشاوره کودک می توانید از اشتباهات رایج تربیتی والدین پرهیز کرده و مناسب ترین برخوردها را در مقابل فرزندان‌تان اتخاذ کنید.

تنبیه مثبت کودکان
در تنبیه مثبت عامل ناخوشایندی برای کاهش رفتار به کودک ارائه می شود. رفتارهایی مانند کتک زدن، داد زدن نمونه هایی از تنبیه مثبت هستند زیرا چیزی که برای کودک خوشایند نیست اعمال می شود تا او دیگر به رفتار سابق خود ادامه ندهد.

تنبیه منفی کودکان
تنبیه منفی در حقیقت همان محروم کردن است. برای مثال کودکی را درنظر بگیرید که مدام اتاقش را به هم می ریزد. بسیاری از مادرها برای آنکه این رفتار را کاهش دهند فرزندشان را از چیزی که دوست دارد محروم می کنند. مثلا به او می گویند “اگر دوباره این کار را بکنی دیگر از دیدن تلویزیون خبری نیست”، یا “دیگر اجازه ی بازی با اسباب بازی هایت را نداری”.

شرایط برای تنبیه کودکان چگونه باید باشد؟
به دلیل آثاری که تنبیه نامناسب بر کودک می گذارد، چگونگی و زمان اجرای یک تنبیه بسیار اهمیت دارد. تنبیه اگر به درستی اعمال شود، مانع از رفتارهای نامناسب کودک می شود. برای استفاده از این ابزار تربیتی باید به زمان تنبیه، مقدار تنبیه، نوع تنبیه و شرایط سنی تنبیه‌شونده توجه کرد. در غیر این صورت ممکن است پیامدهای منفی تنبیه، بیشتر از آثار مثبت آن باشد.

علاوه بر موراد ذکر شده، تنها زمانی مجاز به استفاده از تنبیه هستید که روش های تشویق کودکان تاثیری بر رفتار کودک شما نداشته باشد. هنگام استفاده از تنبیه به موارد زیر توجه کنید:

۱- برای انتقام تنبیه نکنید
تنبیه نباید به شکل انتقام در آید. برای مثال مادری که از سر و کله زدن با کودکش خسته شده، صبر می کند تا همسرش به خانه آمده و شکایت بچه را بکند. پدر نیز برای به دست آوردن مهر همسر و دادن درسی به کودک، فرزندش را تنبیه می کند. مداخله شخصی ثالث میان مادر و فرزند جنبه انتقام و جبهه بندی در رابطه خانوادگی می شود.

۲- هدف دار بودن
تنبیه باید برای اصلاح رفتاری خاص و بازداری از رفتارهای نامطلوب باشد. در غیر این صورت تنبیه نه تنها به اصلاح رفتار کمکی نمی کند؛ بلکه پیامدهایی منفی در پی خواهد داشت. برای نمونه، تنبیه ممکن است به رفتارهای ناهنجارتری مانند فرار کودکان یا نوجوانان از خانه بیانجامد.

۳- ارائه جایگزین
بسیار اهمیت دارد که به دنبال رفتاری که شما خواهان کاهش آن هستید، رفتاری را به عنوان جایگزین مطرح کنید. تنبیه بدون آنکه به فرزندتان بگویید چه رفتاری را جایگزین کند تاثیر مثبتی نخواهد داشت.

۴- پنهان بودن تنبیه
در بیشتر موارد تنبیه باید پنهانی صورت گیرد. با تنبیه فرزندتان در جمع احساس حقارت را در او پرورش داده و به عزت نفس او آسیب می زنید.

۵- توجه به تفاوت‌های فردی
در زمانی که می خواهید تنبیهی بکنید، تفاوت های فردی و میزان اشتباه کودک را در نظر بگیرید. شیوه ای که تنبیه می کنید باید با سن و روحیه فرد متناسب باشد.

برای مثال کودکی را تصور کنید که به بازی های کامپیوتری علاقه زیادی ندارد. مادر و پدر او تصمیم می گیرند به خاطر درس نخواندن او را تنبیه کنند؛ پس با محروم کردن فرزندشان از بازی های کامپیوتری او را ترغیب به درس خواندن می کنند. اما این کارشان چندان نتیجه بخش نمی باشد، چرا که حذف بازی کامپیوتری برای کودک اهمیت زیادی ندارد.

آثار و پیامدهای برخی تنبیه های رایج کودکان
به طور کلی تنبیه مثبت به دو صورت بدنی و غیر بدنی تقسیم بندی می شود. تنبیه بدنی کودکان به هیچ وجه تایید نمی شود، حتی تنبیه غیر بدنی به عنوان آخرین راهکارهای تربیتی توصیه می گردد. در واقع تا زمانی که شما اثربخشی روش های تشویقی را امتحان نکرده اید استفاده از تنبیه به صلاح فرزند شما نیست. بنابراین استفاده از تنبیه های بدنی به هیچ وجه توصیه نمی شود و به عنوان آخرین راه های پیش رو در تربیت کودکان مطرح می گردد. در ادامه در مورد انواع تنبیه غیر بدنی به صورت اجمالی بحث خواهیم کرد.

تهدید
در تهدید باید ظرفیت و توان کودک در نظر گرفته شود. سن، پیشینه عاطفی و روانی کودک بر لحن و نوع تهدید موثر است. تهدیدها نباید در مورد جدایی، طرد و مرگ باشد. حتی در هنگام تهدید نیز کودک باید این اطمینان را داشته باشد که در هر شرایطی شما در کنار هستید.

سرزنش
سرزنش ممکن است تنها شامل یک نگاه عادی و یا یک نگاه معنادار همراه با بیان پیامدهای رفتار نادرست باشد. زیاده روی در سرزنش منجر به به وجود آمدن احساس گناه شدید در فرزندتان می شود.

قهر کردن
قهر کردن میتواند به رابطه شما و کودکتان آسیب بزند. این رفتار احساس عدم اطمینان به فرزندتان می دهد. احساس دوست داشتنی نبودن و نداشتن عشقی بدون قید و شرط او را به این باور می رساند که تنهاست و خود ارزشی واقعی ندارد. شما در عین حال که به فکر تربیت او هستید باید به او اطمینان بدهید که در همه شرایط رابطه بین شما و او حفظ خواهد شد.

آثار دراز مدت تنبیه کودکان
استفاده مداوم از تنبیه در طولانی مدت، حتی اگر به درستی اعمال شود؛ آثار مفید آن را از بین می برد. اگر از تنبیه زیاد استفاده می کنید، آثار جانبی زیر را در کودکان خواهید دید.

هیجانات نامطلوب
ترس و اضطرابی که کودک در هنگام تنبیه تجربه می کند، ممکن است به موقعیت های مشابه تعمیم پیدا کند. مثل کودکی که برای گفتن یک حرف زشت در میهمانی تنبیه می شود و بعد از آن کلا نسبت به میهمانی رفتن هراس پیدا می کند.

تنبیه، صدمه زدن به دیگران را توجیه می کند
وقتی برای هر کاری کودکتان را تنبیه کنید، تنها چیزی که می آموزند این است که در بعضی موقعیت ها، ضربه زدن به دیگران جایز است. به خصوص زمانی که از تنبیه های بدنی استفاده می شود.

انجام رفتارهای نادرست در غیاب تنبیه
کودک با قرار گرفتن در موقعیتی که بتواند در آن به دور از تنبیه، رفتار قبلاً تنبیه شده خود را انجام بدهد، بدون ترس رفتار نادرست را تکرار می کند؛ مثلاً ممکن است در غیاب عوامل تنبیه‌کننده، کودکان به دیگران فحش بدهند، با بزرگ‌ترها بی ادبانه حرف بزنند؛ زیرا یاد گرفته‌ا‌ند که در حضور تنبیه این رفتارها را پنهان کنند اما دلیلی نمی بینند که در نبود تنبیه آن کارها را انجام ندهند.

ایجاد پرخاشگری در کودک
تنبیه کودک باعث ایجاد نوعی خشم و پرخاشگری نسبت به کسی که او را تنبیه کرده می شود. دلبستگی و عشق به مادر و پدر در تعارض با این خشم بوده در نتیجه احتمال بروز پرخاشگری در کودک و یا ابتلا به اختلالات اضطرابی بیشتر می شود. همین موضوع منجر به بیشتر شدن رفتارهای نادرست می شود و در واقع شما شاهد آثاری معکوس خواهید بود.

با توجه به آثار مخربی که توضیح داده شد حتما قبل از اعمال تنبیه شرایط آن را در نظر بگیرید. هنگامی که فرزندتان رفتارهای مخرب زیادی از خود نشان می دهد به جای افزایش تنبیه ها، مشاوره خانواده و کودک دریافت کنید.