همچنان که کودکان از خود درکی پیدا می کنند و هویت خود رامی یابند، تلویحا برای خصوصیات خود ارزش منفی یا مثبت قایل می شوند. مجموعا این ارزیابی هایی که کودک از خود می کند، عزت نفس او را تشکیل می دهد. عزت نفس همان مفهوم «خود» نیست، مفهوم «خود» مجموعه ای است از عقاید فرد در باره خود که بیشتر بر مبنای توصیف است تا قضاوت.

ممکن است بعضی از بخش های مفهوم «خود» خوب یا بد تلقی شود ولی بعضی از بخش ها نه خوب تلقی شود نه بد.

اینکه کسی موی سیاه و صدای نرمی دارد، بخشی از مفهوم «خود» است ولی این خصوصیات نه بد هستند و نه خوب.

از طرف دیگر، عزت نفس به ارزیابی های شخص از خصوصیاتش اطلاق می شود. مثالی ممکن است این تمایز را روشن کند. یک پسر هشت ساله ممکن است از خودش این تصور را داشته باشد که زیاد دعوا می کند. اگر برای این توانایی در دعوا راه انداختن ارزش قایل باشد و به خودش حق بدهد، این خصوصیت به عزت نفس او می افزاید. ولی اگر از اینکه مدام دعوا راه می اندازد ناخشنود باشد، این خصوصیت احتمالاً عزت نفس او را کاهش می دهد.

توجه به عزت نفس در کودکان

یکی از دلایل توجه زیادی که به عزت نفس می شود، این تصور است که ممکن است ضعف بعضی از کودکان در مدرسه ناشی از کمی عزت نفس آنان باشد. چندین برنامه تربیتی برای بالا بردن عزت نفس کودک به این امید طرح ریزی شده است که بتواند عملکرد او را در مدرسه نیز پیش ببرد.

عزت نفس، اطمینان به خود و ارزش قایل شدن برای خود را به همراه می آورد. مردم منطبق با خود انگاره خود و توقعات خودشان و دیگران رفتار می کنند. تصور شخص از خودش، تعیین کننده سرنوشت او خواهد بود. انتقاد کردن از کودک نه فقط از انگیزه حرکت می کاهد، بلکه همچنین تأثیری منفی بر عزت نفس دارد که بر سطح توقع از خود تأثیر می گذارد. انتقاد مثبت، توجه و حمایت از کودک در ایجاد خودانگاره، دستیابی به یک حس مطلوب انتظار از خود و انگیخته باقی ماندن کمک می کند. هنگام تمجید از فرزندتان با استفاده از تعاریف متنوع می توانید بر او تأثیر گذاشته و اعتبار بیشتری به او ببخشید. نه فقط این تعاریف، خودانگاره فرزندتان را بهتر می کند، بلکه با استفاده بیشتر از آنها به نحو مثبت تری شاهد رشد کیفیات و عملکردهای خوب در او خواهید بود.

کمک به رشد یک خودانگاره مثبت به دور از محدودیت های تصور قالبی، گام مهمی در جهت صحیح می باشد. کودکی با خودانگاره خوب، انضباط شخصی بیشتری دارد و برای یادگیری و ارتقای سطح مهارت هایش بهتر انگیخته شده است. برای ارتقای خودانگاره فرزندتان، اعتقاد داشته باشید که او مهم ترین کودک دنیاست سپس او را وادار به قبول این مطلب نمایید.

حقایقی درباره عزت نفس

عزت نفس بر موفقیت های مدرسه ای مؤثر است. بچه هایی که احساس خوبی در باره توانایی های خود دارند، به احتمال قوی در مدرسه بهتر از بچه هایی عمل می کنند که اغلب فکر می کنند نمی توانند کارها را به درستی انجام دهند. موفقیت های مدرسه نیز متقابلاً در عزت نفس بچه ها اثر می گذارند. چگونگی موفقیت های مدرسه ای دانش آموزان بر احساس آنها در مورد خود مؤثر خواهد بود. بچه هایی که عملکرد آنها در سطح پایینی است، این سطح عملکرد را به سایر فعالیت های خو نیز تعمیم می دهند.

عزت نفس در نحوه ارتباط بچه ها با دیگران مؤثر است. بچه هایی که در مورد خود احساس خوبی دارند، تمایل دارند که رابطه ای مثبت با دیگر افراد داشته باشند. عزت نفس در خلاقیت مؤثر است. بچه های با عزت نفس پایین کمتر از بچه هایی که دارای عزت نفس مناسب هستند برای انجام کارهای خلّاقانه ریسک می کنند. والدین در عزت نفس کودکان خود مؤثرند. تحقیقات نشان می دهد که بچه های دارای عزت نفس بالا به داشتن والدین گرایش دارند که به بچه های خود محبت می کنند و احساس مقبولیت به آنان می دهند، در حالی که بچه های با عزت نفس پایین به داشتن والدین نقّاد و دقیق تمایل دارند.

بچه های دارای عزت نفس پایین نسبت به بچه هایی که عزت نفس بالایی دارند، گرایش خیلی بیشتری به کشمکش و ستیز با والدین نشان می دهند.

موارد زیر کارهایی است که والدین می توانند با انجام آنها به افزایش عزت نفس مناسب فرزندان خود کمک نمایند:

ـ فرزندان خود را تحسین و تشویق کنید.

ـ محبت و عشق زیادی نسبت به فرزندان خود نشان دهید.

ـ با بچه های خود با احترام رفتار کنید.

ـ به رفتارها و نگرش های خود اهمیت دهید.

ـ به بچه ها مسئولیت بدهید.

ـ بچه ها را آزاد بگذارید تا بعضی مواقع خطر کنند.

ـ به توانایی ها و علایق فرزندان خود اهمیت دهید.

ـ به سخنان فرزندان خود گوش کرده، به آنها پاسخ دهید.

ـ به قول هایی که به فرزندان خود داده اید، عمل کنید.

عزت نفس در نوجوانان

با گذر از زمان بلوغ، بسیاری از نوجوانان احساس توانمندی و کارآیی بیشتری می کنند. بنابراین احساس مفید بودن و اثربخشی چه بسا باعث تقویت و بالا رفتن عزت نفس گردد، حتی اگر عوامل دیگری همچون تهدید بیکاری یا نزدیک شدن زمان ترک مدرسه نیز به طور همزمان عزت نفس را مورد تهدید قرار دهند. احساس کنترل و قدرت بیشتر در برابر محیط اجتماعی و فیزیکی پیرامون، تأثیرات مثبتی بر عزت نفس دارد. به علاوه نوجوانان ممکن است مهارت های میان فردی و تعاملی خود را با بالا رفتن سن افزایش داده و توان بیشتری در انتخاب همسالان و زمینه هایی داشته باشند که عزت نفس آنها را بالا می برد.

با عنایت به این مطلب که نوجوانان نیازمند حفظ یا ارتقای عزت نفس خویش هستند، این احتمال وجود دارد که برای رویارویی با موقعیت های تهدید کننده، راهکارهایی ایجاد کنند. جوانان دارای عزت نفس یا خودباوری پایین، راهکارهایی را چون گریز از مشارکت گروهی، عدم سخت کوشی و تعیین اهداف غیر واقعی اتخاذ می کنند تا بدین وسیله شرایطی را بیافرینند که به مدد آن شرایط، قادر به حفظ همان حداقل احساس عزت نفس و خودباوری باشند. در طول زمان، نوجوانان دارای خودباوری پایین معمولاً راهکارهای مستعد شکست را اتخاذ کرده و نتیجه های غیرموفقیت آمیز را به ناتوانی خویش و موفقیت ها را به علل محیطی خارج از کنترل خویش نسبت می دهند.

افزایش عزت نفس دانش آموزان توسط معلمان مدرسه

برای بهبود عزت نفس دانش آموزان باید کار را از کارکنان مدرسه آغاز کنیم. کودکان قبل از هر چیز، از طریق الگوگیری و تقلید، عزت نفس پیدا می کنند اگر خود معلمان عزت نفس کمی داشته باشند، احتمال دارد آن را به شاگردان خود منتقل کنند. در عین حال، آموزگاران هر روز می توانند کارهایی انجام دهند که عزت نفس دانش آموزان افزایش یابد و در پی آن چشم انداز موفقیت آنان گسترش یابد. بدین منظور، الگویی را معرفی می کنیم که با استفاده از آن، دانش آموزان را به سویی می رانیم که در زندگی خود برنده و موفق باشند.

1ـ این نگرش را ایجاد کنید که هر شخص مسئول نتایج و عواقب کار خود است.

2ـ بر نقاط مثبت تأکید کنید.

3ـ بیاموزید که گفتارهای خود را کنترل کنید.

4ـ در کلاس گروههای حمایت درست کنید.

5 ـ نقاط قوت و منابع خود را شناسایی کنید.

6ـ اهداف و آرمان های خود را مشخص کنید.

7ـ به بازخوردها پاسخ بدهید و استقامت داشته باشید.

آموزگاران با استفاده از این چند اقدام عملی، شاهد افزایش عزت نفس دانش آموزان و پیشرفت تحصیلی آنان خواهند بود و لذت ناشی از این جوّ را تجربه خواهند کرد.