اهمیت آشنایی و انس با قرآن کـریم روشن اسـت و ایـن یادگیری در دورهی کودکی، تأثیر مهمی در ساخت شخصیت انسان دارد. در این نوشتار، به تعریف و بیان هـدفها و اصول آموزشی قرآن در دوره ی پیـشدبستان پرداختیم. بهطور کلی، این اصول از یک سو مبنایی هستند برای تولید محتوای آموزش قرآن در دروهی […]
اهمیت آشنایی و انس با قرآن کـریم روشن اسـت و ایـن یادگیری در دورهی کودکی، تأثیر مهمی در ساخت شخصیت انسان دارد. در این نوشتار، به تعریف و بیان هـدفها و اصول آموزشی قرآن در دوره ی پیـشدبستان پرداختیم. بهطور کلی، این اصول از یک سو مبنایی هستند برای تولید محتوای آموزش قرآن در دروهی پیشدبستان و از سوی دیگر معیاری هستند بـرای مربیان محترم و دستاندرکاران آموزش قرآن، بهمنظور بررسی و ارزیابی فعالیتهای آموزشیشان در زمینهی یاددهی قرآن به کودک پیشدبستانی.
شرح و تفصیل آموزش در دورهی پیشدبستانی
الف) ضرورت آموزش از قـرآن
1- شـروع آموزش در این دوره، باعث علاقهمندی به قرآن و یادگیری آن میشود.
2- شروع آموزش قرآن از این دوره،یک سال به فرصت یادگیری میافزاید و آمادگی کودک را برای دورههای بعدی آموزش افزایش میدهد.
3- آموزش قرآن به کـودک و آغـاز تعلیم و تربیت او با قرآن کریم،در سیره و سنت معصومین(ع)دیده و توصیه شده است؛ مانند آموزش قرآن توسط حضرت علی(ع) به فرزندانش.
4- یادگیری در این دوره،از تأثیر بیشتری برخوردار است.
5- مهارتهای یادگیری قـرآن کـه با استفاده از حس شنوایی و بینایی و از راه تقلید و تکرار بهدست میآید، در این سن دستیافتنیتر و پایدارتر است.
ب) امکان آموزش قرآن
1- براساس براساس یافتههای روانشناختی، آموزش قرآن در این دوره با تواناییهای ذهـنی و روانـی کـودک همخوان و متناسب است.
2- تجربههای عـملی در زمـینهی کـسب مهارتهای زبانی مؤید امکان آموزش قرآن است.
3- تجربههای آموزش قرآن پیش از آموزش رسمی،در تاریخ گذشتهی کشورمان، و تجربهی برخی از نهادهای مردمی در دهـههای اخـیر نـیز، مؤید امکان این امر است.
ج) آموزشی لذت بخش و زمینهساز انس و الفت بیشتر با قرآن
1- برای هـر مـیزان یـادگیری،کودک را تشویق کند و به او پاداش دهد.
2- موفقیت کودک را دربر داشته بـاشد.
3- تمام اجزا و ارکان آن(مربی،فضا،محتوا،روش و…) برای کودک خوشایند باشند؛ بهنحوی که از آنها خاطرهی خوش و تجربهی شـیرین کـسب کـند تا به ادامهی آموزش علاقهمند شود.
4- نیازهای کودک شامل (خودنمایی، تـخلیهی نـیرو، بازی و تحرک و…) را ارضا کند. انس با قرآن محصول علاقه و ارتباط مستمر با آن است که بهتدریج حـاصل مـیشود. آمـوزش قرآن در این دوره باید موجب انس با قرآن شود؛ مانند: علاقه به یـادگیری قـرآن، احـترام به آن، توجه و علاقه به گوش دادن و خواندن قرآن و…
د) در آموزش قرآن، باید بر مـانوس شـدن آن ها با پیامها و مفاهیم قرآنی مناسب سنشان تاکید شود.
1- مفاهیم قرآنی از نظر لفظ، ساده و دارای عـبارت کـوتاه و موزون باشند.
2- مفاهیم و پیامها از نظر محتوا بیانگر رحمت الهی باشند.
3- مفاهیم باید بـرای کـودک عـینی، ملموس، قابل فهم و کاربردی باشند.
4- از تصویر، شعر و داستان، برای تسهیل در فهم پیامهای قرآنی بـهره گـرفته شود.
ه) آموزش مفاهیم قرآن باید بر جنبههای رحمت و لطف الهی تأکید داشته بـاشد.
1- بـر لطف و رحمت خداوند نسبت به بندگان تأکید شود و آیات رحمت، مغفرت و بشارت مطرح شوند.
2- نـعمتهایی کـه خداوند به انسان داده است، مخصوصا نعمتهای محسوسی که برای کودکان قابل درک بـاشد، بـه او گوشزد شود.
3- داستانهایی از انبیا مطرح شود که بر لطف و مرحمت الهی مبتنی هستند. البته داسـتانها بـاید بـهگونهای نوشته شوند که با اطلاعات روز و میزان درک کودک هماهنگ باشند.
4- در این دوره، همواره لطـف و مـهربانی و بخشندگی خداوند مطرح شود.
و) در تعیین هدفهای برنامهی آموزش قرآن، سیره و سنت معصومین(ع) منبع و تکیهگاه اصلی بـاشد.
بـا بهرهگیری از قرآن کریم و سنت معصومین(ع)میتوان، رهنمودهایی برای تعیین برنامهی آموزش قـران بـهدست آورد. برخی از این رهنمودها عبارتند از:
1- تشویق آمـوزش قـرآن بـه کودکان.دراینزمینه، آموزش قرآن به حضرت زیـنب (س) در پنـج سالگی توسط مادرش حضرت زهرا (س) را میتوان مثال زد.
2- آموزش با زبان کودکان.
قال رسـول الله: هـرکس کـودکی نزد اوسـت، در تـربیت بـا او کودکی کند (وسائل، جلد 1).
3- تأکید بـر تـکرار و استمرار:فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ (سورهی مزمل،آیهی 20).
4- تشویق به خـواندن قـرآن در خانه
قال رسول الله(ص): خانههای خود را بـا خـواندن قرآن نورانی کنید.(اصول کـافی،جـلد 2).
5. حوصله و سعه صدر داشتن مربی
نخستین نعمتی کهخداوند در نعمتهای داده شده بـه پیـامبر برمیشمارد، نعمت شرح صدر اسـت (الم نـشرح لک صدرک. سورهی انـشراح، آیـهی 1).
ز) آموزش قرآن در دورهی پیـشدبستان بـاید بر ظرفیت و توانایی کودک مبتنی باشد.
1- کودک در این سن آمادگی بسیاری برای یادگیری دارد.
2- تـجربههای عـینی را میفهمد و میتواند دریابد، اما برای آمـوزش مـفاهیم انتزاعی، آمـادگی لازم را نـدارد.
3- ویـژگی روانی کودک پذیرای آمـوزش اجباری نیست، ولی آمادگی و علاقهی لازم را برای آموزشهای غیراجباری دارد.
4- مدت زمان تمرکز او روی یک موضوع کوتاه است، از اینرو، آمـوزش قـرآن باید در هر جلسه کوتاهمدت و متنوع بـاشد و بـا زمـان اخـتصاص داده شـده برای قرآن، بـه چـند قسمت کوتاهتر تقسیم شود.
5- آموزش اولیهی قرآن از سنخ زبانآموزی است و دستگاه تکلم کودک برای زبان آمـوزش آمـادگی لازم و کـافی دارد.
6- کودک علاقه زیادی به یادگیری مسائل جـدید دارد.
7- کـودک سـرشار از تـوان و نـیرو اسـت و از این رو، علاقهمند به آموزشهایی است که در آن مشارکت فعال داشته باشد.
8- کودک در این سن، آمادگی لازم برای فعالیتهای ظریف و دقیق را ندارد.
ح) آموزش در دورهی پیشدبستان باید مطابق رغبت و علاقهی کـودک، و از هرگونه الزام و تکلیف بهدور باشد.
1- آزادی در میزان یادگیری،یعنی عدم ابجار و التزام از سوی برنامهی آموزشی و مربی برای یادگیری کودک.
2- پرهـیز از هـرگونه تکلیف و الزام به انجام آن برای خانه و کلاس.
3- پرهیز از رقابتهای ناسالم.
4- پرهیز از تشویق نامناسبی که ممکن است باعث تحمیل برنامهی آموزشی خاص به کودک شود.
5- تعیین زمان و مکان آموزش بـهنحوی کـه باعث افزایش علاقه و رغبت کودک شود.
ی) هر نوع آموزش قرآن باید در قالبی زیبا، نشاط آور و همراه با فعالیتهای کودکانه عرضه شود.
1- ارائهی مفاهیم در قالب شـعر، نـقاشی و داستان.
2- آموزش بهصورت گروهی.
3- تـکرار و تـمرین بهصورت دستهجمعی.
4- بهرهگیری از نمایش، تئاتر، بحث و گفت و گو، و…
5- بهرهگیری از سرودهای کودکانه با مضامین قرآنی.
ک) آموزش قرآن در دورهی پیشدبستانی باید با راهنمای برنامه درسی ایـن دوره منطبق باشد. در راستای هـدفها و در چـارچوب برنامهی درسی این دوره باشد.
1- انعطافپذیر باشد.
2- فعالیتمحور باشد.
از طریق استماع، همخوانی، قصه، نمایش، شعر، نقاشی، کاردستی، بحث و گفتوگو، گردش علمی، و مشاهده و آزمایش صورت گیرد.
3- به پرورش خلاقیت منجر شود و صـرفا یـاد دادن هدف نباشد.
ل) آموزش قرآن در پیشدبستان نباید در تعارض با برنامهی رسمی آموزش در دورهی آموزش ابتدایی باشد.
1- هماهنگ با برنامهی درسی دورهی آموزش ابتدایی باشد.
2- ارتباط منطقی، و توالی و سیر آموزش پیشدبستانی بـا دبـستان رعایت شـود.
همانطور که ملاحظه کردید، اصول ارائه شده، بر سه محور اساسی ناظر هستند:
1) به ظرفیتها و تواناییهای کودک فـراگیر، از جنبههای شناختی، عاطفی و حرکتی توجه شده است.
2) میزان یادگیری و آشنایی بـا قـرآن بـرای کودک پیشدبستانی مشخص شده است.
3) از منظر برنامهریزی و اجرا،ارتباط و توالی مسیر یاددهی قرآن با دیگر حوزههای یـادگیری در دورهـی پیشدبستان و دورهی ابتدایی بیان شده است.
- نکته مهم:
اساسیترین هدف دورهی پیشدبستانی، «عـلاقه بـه قـرآن کریم و انس با آن» است؛ بهطوری که هر نوع آموزش، باید به علاقهمندی کودک به قـرآن بینجامد و زمینهساز انس و ارتباط کودک با قرآن شود و انس امری تدریجی است و بـهمرور ایجاد میشود.