مسئولیت‌پذیری، یکی از ابعاد شخصیت سالم و ویژگی بـسیار مهمی در کلاس درس است و معلم، نقش مهمی برای کمک به دانش‌آموزان در کسب مسئولیت پذیـری در مدرسه، خانواده و اجتماع بـر عـهده دارد. برای ایجاد حس مسئولیت‌پذیری، روشها و راهکارهایی تدوین شده است که معلم می‌تواند آن‌ها را در کلاس خود اجرا نماید. در […]
مسئولیت‌پذیری، یکی از ابعاد شخصیت سالم و ویژگی بـسیار مهمی در کلاس درس است و معلم، نقش مهمی برای کمک به دانش‌آموزان در کسب مسئولیت پذیـری در مدرسه، خانواده و اجتماع بـر عـهده دارد. برای ایجاد حس مسئولیت‌پذیری، روشها و راهکارهایی تدوین شده است که معلم می‌تواند آن‌ها را در کلاس خود اجرا نماید. در این نوشتار یکی از روشها که برای بسیاری از دانش‌آموزان، اثربخش بوده است به بحث گـذاشته می‌شود. گذشته از روش تشویق و تنبیه، روش تربیتی دیگری نیز وجود دارد که «نتایج طبیعی و منطقی» خوانده می‌شود. این روش در مقایسه با روش «تشویق و تنبیه» دارای محاسنی به شرح زیر است:
- مسئولیت رفتار کودک را بـر عـهده‌ی کودک می‌گذارد، نه معلم.
- به کودک اجازه می‌دهد که خود برای راه مناسب‌تر تصمیم بگیرد.
- به کودک فرصت می‌دهد که از حوادث اجتماعی و طبیعی (غیر شخصی)درس بگیرد، نه به اجبار، خواسته‌های افـراد دیـگر را بپذیرد. کودکی که غذا نمی‌خورد، گرسنه می‌ماند، یا اگر درس نخواند، پیشرفتی در امور تحصیلی نخواهد داشت. این مثال‌ها نتایج طبیعی رفتار کودک را نشان می‌دهند. در وضعیت‌هایی که این نتایج طبیعی وجـود نـدارد، یا در مثال‌هایی که خطری کودکی را تهدید می‌کند، استفاده از نتایج منطقی جانشین توجه به نتایج طبیعی می‌شود.
توجه به نتایج منطقی، به کودک امکان می‌دهد که از واقعیات جامعه درس بگیرد؛ زیـرا ایـن پیـامدها، حقوق و احترام متقابل را مورد تـایید قـرار مـی‌دهند. برای تاثیر این نتایج بر رفتارکودک،او باید آن‌ها را به طور منطقی، به سوء رفتارش ارتباط دهد. به عبارت دیگر، بـاید از رفـتار او بـه روشی منطقی نتیجه گیری شود.
چـندین اصـل اساسی، کاربرد روش‌های «نتایج طبیعی» را هدایت می‌کند:
1) هدف‌ها، رفتار و عواطف کودک را درک کنید.
روش «نتایج طبیعی» بدون توجه بـه هـدف، مـؤثر است و طی آن، کودک در نتیجه‌ی رویارویی با واقعیت‌های طبیعت، تجربه‌اندوزی مـی‌کند بدون آن‌که نیازی به دخالت شما باشد.
2) هم قاطع و هم مهربان باشید.
تن صدا نشان‌دهنده‌ی تمایل شما بـرای مـهربان بـودن است؛ در حالی که پی‌گیری شما با عمل مناسب، قاطع بودنتان را نـشان مـی‌دهد.هرگز قاطع بودن را با سخت‌گیری و خشونت یکی ندانید. سخت‌گیری با کودک ارتباط پیدا می‌کند؛ در حالی کـه قـاطع بـودن با رفتار و احساس شما مرتبط است. سخت‌گیری به کنترل دانش‌آموز مربوط مـی‌شود، و قـاطع بـودن، طرز تلقی خاص یک فرد (مثلا شما) نسبت به تصمیماتش است.
3) در اعمالتان استوار بـاشید.
اگـرچه هـیچ کس،در کلیه‌ی امور، ثابت‌قدم نیست، ولی با استواری، به دانش‌آموزان بفهمانید که چه انتظاری از آنـان داریـد تا آنان هم بتوانند تصمیماتشان را متناسب با انتظارات شما اتخاذ کنند.
4) عمل را از انـجام‌دهنده‌ی عـمل جـدا کنید.
تن صدا و رفتار غیر کلامی شما باید مبیّن این امر باشد که بـه دانـش‌آموز احترام می‌گذارید حتی اگر رفتارش از نظر اجتماعی مورد قبول نباشد. قصور در نشان دادنـ احـترام بـه کودک، روش «نتایج منطقی» را به تنیه تبدیل می‌کند.
5) مشخص کنید که «دارنده‌ی مشکل»کیست.
ابـتدا مـشکل را تعریف کنید و تشخیص دهید مربوط به چه کسی است؛ سپس متناسب را آن عـمل کـنید.
6) کـم‌تر حرف بزنید و بیش‌تر عمل کنید.
بعضی از والدین و معلمان تاثیر رفتار و گفتار خود را با زیاده‌گویی بـه تـأخیر مـی‌اندازند و کودک،خیلی ساده «حرف نشنو»می‌شود. با بچه‌ها در شرایطی صحبت کنید کـه خـودتان حالتی دوستانه دارید و آنان علاقه‌مند به شنیدن هستند.هنگامی که روش «نتایج منطقی»را به کار مـی‌برید، صـحبت‌های خود را به حداقل برسانید و با عمل، کار را پی‌گیری کنید.
7) از دعوا یا بـی‌تفاوتی بـپرهیزید.
برای دانش‌آموزان محدودیت‌هایی قائل شوید و به آنـ‌ها اجـازه دهـید که تصمیم بگیرند، چگونه در برابر محدودیت‌ها رفـتار کـنند. به پذیرش تصمیمات آن‌ها علاقه نشان دهید. شما مجبود نیستید که برنده بـاشید؛ زیـرا در مسابقه‌ای شرکت نکرده‌اید. هدف شـما آن اسـت که بـه دانـش‌آموزانتان کـمک کنید تا مسئولیت رفتارشان را به عـهده بـگیرند.
8) بگذارید همه‌ی بچه‌ها در مسئولیت شریک باشند.
وقتی میان عده‌ای از کودکان حادثه‌ای مـی‌افتد،سـعی نکنید که مقصر را پیدا کنید.تـقصیریابی و تعیین مقصر،فقط بـاعث افـزایش هم‌چشمی بین کودکان می‌شود.بـگذارید هـمه‌ی بچه‌ها در مسئولیت سهیم باشند و خودشان تصمیم بگیرند که چگونه مشکلشان را حل کنند.بـه حـرف‌ها و بدگویی‌های آنان از هم، توجه نـکنید. عـلاوه بـر آن‌چه گفته شـد، مـعلم می‌تواند از طریق طرح‌ریزی بـرخی روشها و فعالیت‌ها در کلاس درس به ایجاد هرچه بهتر مسئولیت‌پذیری در دانش‌آموزان اقدام کند.
9) جدول چـگونگی انـجام کارها.
پس از این که شما و دانش‌آموزان بـر روی قـوانین کلاس تـوافق کـردید، مـی‌توانید جدولی را تهیه کنید کـه به بچه‌ها، مسئولیت‌هایشان را یادآوری کند. اگر قوانین کلاس، توسط دانش‌آموز شکسته شود، با کارت زرد بـه دانـش‌آموز هشدار داده می‌شود. اگر بار دیگر قـانون زیـر پا گـذاشته شـود بـه دانش‌آموز، کارت قـرمز نـشان داده می‌شود و در این هنگام، آن هم در این رابطه باید با دانش‌آموزان توسط شما یا روان‌شناس مدرسه گفت‌وگو شـود.
10) دفـتر یـادداشت روزانه.
برای این که دانش‌آموزان به نـحوه‌ی رفـتار کـردنشان پی بـبرند، مـی‌توان از آن ها خواست تا دفتر یادداشت‌های روزانه‌ای تهیه کنند و در آن، رفتارهای هفتگی خود همچنین نحوه‌ی حل مسائلی که با آن برخوردکرده‌اند را یادداشت نمایند. معلم مـی‌تواند هر از چند گاهی این یادداشت را بررسی کرده و پیشنهادها و نظرات تشویق‌کننده‌ی خود را در آن بنویسد. پس از آن (در پایان هفته) دانش‌آموزان می‌توانند یادداشت‌هایشان را نزد والدینشان ببرند.
11) زنجیر مهربانی.
می‌توان در کلاس، سبد دربردارنده‌ی نوارهای کاغذی و مـداد را قـرار داد. هر وقت دانش‌آموزان، عمل مهربانانه و انسان‌دوستانه‌ای انجام می‌دهند، آن را به روی یک نوار کاغذی نوشته و انتهای آن را به هم وصل می‌کنند تا زنجیره‌ای به وجود آید. این زنجیره را می‌توان برای اولین‌بار در کـلاس خـودتان به نمایش بگذارید و در پایان سال تحصیلی، می‌توان آن را در راهروی مدرسه نصب کرد.این کار مشوّق بسیار خوبی برای دانش‌آموزان است و این فرصت را به آن ها مـی‌دهد تا با انجام عملی انـسان‌دوستانه، حـلقه‌ای دیگر به این زنجیره بیفزاید.
12) بیا با هم کار کنیم.
با این کار، دانش‌آموزان یاد می‌گیرند که چگونه با دیگران کار کنند و مسئولیت آن بـخش از کـار که مربوط به آن هاست را بـر عهده بگیرند. بدین منظور، می‌توان دانش‌آموزان را به گروه‌های کوچک تقسیم کرد و از آن‌ها خواست که چیزی را تهیه کنند. هر دانش‌آموز، موظف است که بخشی از کار را بر عهدده گرفته و به انجام بـرساند. هـنگامی که کارها به پایان رسید، از یک دانش‌آموز بی‌طرف و منصف، خواسته می‌شود تا تعیین کند که آیا کار انجام گرفته توسط گروه، در حد انتظار است یا خیر؟
13) امتیازات ویژه‌ی تکالیف خانگی.
مـی‌توان صـفحه‌ای با عـنوان «من وظایف تحصیلی‌ام را انجام داده‌ام» تهیه کرد و در آغاز هر ماه با کودک به خانه فرستاد. والدین بـاید آن را به روی یخچال نصب کنند و دانش‌آموز، عنوان هر تکلیفی را کـه انـجام مـی‌دهد به روی آن بنویسد، سپس در پایان هر ماه، دانش‌آموز، آن برگه را به عنوان گواهی مخصوص، به کلاس برگرداند.
14) سازمان‌دهنده‌ی تـکالیف.
مـی‌توان از دانش‌آموزان خواست تا دفتر یادداشتی تهیه کنند و در آن،همه‌ی تکالیف کلاسی را ثبت کنند و پایـان یـافتن آنـ‌ها را با علامت مشخص کنند. هر تکلیف علامت نخورده‌ای به تکالیف خانه تبدیل می‌شود و دانش‌آموز، سـازمان‌دهنده‌اش را به خانه می‌برد تا والدینش دقیقا وضعیت را بدانند.هنگامی که تکلیف انجام شـد، والدین و دانش‌آموز فهرست مـوجود در «سـازمان‌دهنده» را امضا می‌کنند. معلم می‌تواند با یک نگاه ساده متوجه شود که تکلیف انجام شده است یا نه.
15) دست‌های یاریگر.
برای ایجاد حس مسئولیت‌پذیری در امور خانه،می‌توان از دانش‌آموزان خواست تا ژتون (کـوپن) هایی برای موارد خاصی که در امور خانه کمک می‌کنند، تهیه نمایند. این موارد باید شامل اموری باشد که به طور معمول توسط نوجوان نمی‌گیرد. علاوه بر این،قول دهد که از عـهده‌ی آن ها بر می‌آید و با میل و رضایت خود، آن‌ها را انجام می‌دهد. پس از آن، دانش‌آموزان این کوپن‌ها را به اعضای خانواده ارائه می‌کنند. آن گاه شما و دانش‌آموزتان، می‌توانید در خصوص نحوه‌ی واکنش خانواده به این کمک‌ها و تاثیری کـه واکـنش آن‌ها بر احساس دانش‌آموز داشته است با یکدیگر گفت‌وگو کنید.
16) نیازمندان.
دانش‌آموزان می‌توانند در طول سال از طریق غذا و دیگر ما یحتاج ضروری به نیازمندان کمک کنند.می‌توان یک سبد حـصیری را بـرای جمع‌آوری وسایل در نظر گرفت. هر ماه را می‌توان برای جمع‌آوری یک چیز اختصاص داد مثلا یک ماه به جمع‌آوری شانه و مسواک،ماه دیگر به جمع‌آوری غذا برای بی‌خانمان‌ها و افراد فقیر،یـک مـاه بـه جمع‌آوری اسباب‌بازی برای کودکان بـستری در بـخش اطـفال و… اختصاص داد.می‌توان از والدین هم خواست که در تحویل این هدایا همکاری کنند.
نویسنده این مطلب :
