اختلال وسواس فکری – عملی (OCD) اختلالی‌ شامل افکار تکراری، ناخوشایند‌ (وسواس فکری) و یا رفتارهای به‌سختی کنترل‌پذیر است. بـرخلاف نگرانی‌های‌ معمول و یا عادات، این رفتار زمان قابل توجهی از فرد را به خود اختصاص می‌دهد و با برنامه‌ی روزانه فرد تداخل‌ داشته و موجب‌ ناراحتی‌ و اضطراب فراوان در او می‌شود. این اختلال به‌طور تقریبی 1 درصد کـودکان و نـوجوانان‌ را تحت تأثیر قرار می‌دهد.احتمال بروز این اختلال در افراد،به زمینه‌ی پیچیده و ژنتیکی بستگی دارد.

در طی رشد طبیعی، افکار وسواسی و آیین‌های‌ ویژه‌ای وجود دارند که طبیعی محسوب شده و مبتنی بـر سـن کودک هستند. کودکان پیش‌دبستانی، اغلب دارای‌ آیین‌های ویژه حول و حوش مواد غذایی‌، استحمام‌ و زمان خواب هستند که این مسأله به تثبیت انتظارات و فهمشان از دنیای اطراف کمک می‌کند. کودکان سـنین‌ مـدرسه دسته‌ای از آیین‌ها را گسترش می‌دهند که به آن ها در یادگیری‌ قواعد‌ بازی‌، ورزش‌ها و یادگیری دروس‌ کمک می‌کند‌. یک‌ کودک‌ و نوجوان دارای اختلال‌ وسواس فکری – عملی، دارای افکار وسواسی ناخواسته و مرتبط با نگرانی و تـرس اسـت (از قـبیل ترس از تماس با‌ اشیای‌ کـثیف‌).

آن ها از آیـین‌های وسواسی برای کنترل‌ ترس‌هایشان استفاده‌ می‌کنند‌ (شستن وسواسی دست‌ها). اختلال وسواس فکری – عملی هنگامی مطرح است‌ که افکار وسواسی موجب فـشار روانـی شـدید شده و آئین‌های‌ اجباری‌ بتوانند‌ به قدری شدید و یـا تـکراری‌ شوند که با فعالیت‌های زندگی‌ روزمره و رشد بهنجار تداخل کنند. در اغلب موارد، بزرگسالان متوجه رفتار تا حدودی غیرمعمول خـود مـی‌شوند امـا، اغلب‌ کودکان‌ و نوجوانان‌ این بینش را ندارند.

• علائم اختلال

اخـتلال وسواس فکری‌ – عملی‌ ممکن است در هر سنی شروع شود. تظاهرات اختلال از کودکی به کودک‌ دیگر متفاوت است‌. کـودکان‌ کـوچکتر‌ مـمکن است‌ نگران آن باشند که خودشان یا یکی از اعضا خانواده‌‌ آسیب‌ بـبیند‌. آن ها ممکن است بارها و بارها درها و قفل‌های خانه را بازبینی کنند. کودک بزرگتر ممکن‌‌ است‌ از‌ میکروب‌ها و یا ایـنکه غـذای او آلوده بـاشد، وحشت داشته باشد یا این‌که نگران باشد‌ که‌ ویروس‌ ایدز بگیرد.

او مـمکن اسـت دائمـا دست‌ها و یا مواد غذایی را بشوید‌. کودکان‌ دارای‌ اختلال وسواس‌ فکری – عملی اغلب به لحـاظ جـسمی احـساس خوبی‌ندارند. اضطراب بالا مانع‌ از‌ آن است که خواب و تغذیه‌ی درست داشته باشند. این کـودکان، اغـلب دچار سردرد‌ و حالت‌ تهوع‌ هستند و نسبت به والدین خود پرخاشگری می‌کنند. به‌ویژه، مـواقعی کـه والدیـن قادر به‌ تبعیت از‌ عادت‌های‌ عجیب آن ها نیستند. همچنین این‌ کودکان، در حفظ ارتباط دوستانه بـا هـمتایان‌ خود‌ مشکل‌‌ دارند. چون به واسطه‌ی رفتارهایشان متفاوت از بقیه‌ جلوه می‌کنند. این کـودکان هـمچنین اعـتماد به‌ نفس‌‌ پایینی‌ دارند.

در مجموع نشانه‌های زیر، رایج‌ترین نشانه‌های‌ اختلال وسواس فکری – عملی هستند‌. اگـرچه‌ هـر کودک ممکن است نشانه‌ها را به صورت متفاوتی تجربه‌ کند. نشانه‌ها ممکن اسـت شـامل مـوارد‌ زیر‌ باشد.

• اشتغال ذهنی شدید با کثیفی، جرم و یا آلودگی

• شک و تردید تکرارشونده‌ (برای‌ مـثال، آیـا در خـانه‌ قفل شده یا‌ خیر‌)

• افکار‌ مزاحم درباره‌ی خشونت، کشتن شخص دیگر یـا‌ ضـربه‌زدن‌ به خود

• صرف زمان طولانی در لمس چیزها، شمارش، فکر کردن درباره‌ی اعداد‌ و ردیف‌ها‌

• اشتغال ذهنی بـا امـر قرینگی‌ یا‌ درستی

• افکار‌ تکراری‌ از‌ رفتارهای جنسی مهوع یا بازداری‌ شده‌، رفـتارهای‌ تـابو

• آزرده شدن به وسیله‌ی افکاری که با عـقاید مـذهبی و شـخصی افراد‌ در‌ تعارض است

• نیاز مفرط برای دانـستن‌ و یـا به‌خاطر آورن چیزهایی‌‌ که‌ ممکن است بسیاری بی‌اهمیت باشند‌

• توجه‌ افراطی به جزئیات

• نـگرانی بـیش از حد درباره‌ی بعضی اتفاقات‌ وحـشتناک

• رفـتارهای وسواسی‌ کـه‌ مـمکن اسـت شدید و زمان بر‌ بوده‌ و با‌ فـعالیت‌های روزمـره‌ی افراد‌ و ارتباطات‌ آن ها تداخل کند

رفتارهای‌ اجباری‌ ممکن است شامل موارد زیـر بـاشد:

• شستن مکرر دست‌ها (اغلب 100 بار یـا بیشتر‌ در‌ روز)

• بازبینی مکرر درهـا (اطـمینان از‌ اینکه‌ درها قفل‌ است‌)

• پیـروی‌ از قـواعد خشک و غیرقابل‌ انعطاف

• گروه‌بندی و ردیف کر  اشیاء

• تکرار کلمات گفته شده به وسـیله‌ی خـود و یا دیگران‌ و پرسیدن‌ یک‌ سـؤال بـه‌طور مـرتب

• بدذهنی (ادای کلمات‌ زشـت‌ و رکـیک‌)

• تکرار‌ صداها‌، کلمات، شـماره‌ها

تشخیص

برای تشخیص اختلال وسواس فکری – عملی، کودک یا نوجوان باید‌ افکار و یا عمال وسـواسی داشـته‌ باشد که موجب اضطراب و اضطرار فراوان در او‌ شده و قابل اسناد به‌ عوامل‌ دیگر نظیر سوء استفاده از مواد نباشد. اختلال وسواس فکری – عملی موجب اضطرار و فشار شدید شده و در کارکردهای روزمره‌ی فرد مداخله‌ مـی‌نماید. در اغـلب موارد، بـزرگسالان متوجه می‌شوند که رفتارهایشان تا حدودی‌ غیر معمول است.اگرچه‌ برای گرفتن تشخیص اختلال وسواس فکری – عـملی در کودکان، این ملاک مورد نیاز نیست.

تشخیص اختلال، معمولا تا مـدت‌های زیـادی بـه‌ تعویق می‌افتد. اغلب‌ تشخیص‌‌ اختلال وسواس فکری – عملی، تا 9 سال پس از بروز نخستین علائم بـه ‌ ‌تـأخیر می‌افتد. دلیل این مسأله دو چیز است. نخست این‌که اغلب بیماران به دنبال بـیماریشان، دسـتپاچه شـده و کسی‌ را‌ در جریان بیماری خود قرار نمی‌دهند. دوم اینکه، معمولا پزشکان آشنایی چندانی با این اختلال نـدارند، بنابراین نه زود آن را تشخیص می- دهند و نه می‌دانند چطور باید آن‌ را‌ درمان کنند.