تربیت عبارت است از شکوفا سازی استعدادها و جهت دهـی آن بـه سوی کمال مطلوب. تربیت ضروری‌ترین نیاز انسان در زندگی است. انسان بدون تربیت صحیح ره به جـایی نمی‌برد، نه از باغ زندگی خویش میوه شیرین‌می‌چیند و نه کام انسان های دیگر را از ثمرات درخـت وجود خود شیرین مـی‌کند و بـالاتر آنکه نه […]
تربیت عبارت است از شکوفا سازی استعدادها و جهت دهـی آن بـه سوی کمال مطلوب. تربیت ضروری‌ترین نیاز انسان در زندگی است. انسان بدون تربیت صحیح ره به جـایی نمی‌برد، نه از باغ زندگی خویش میوه شیرین‌می‌چیند و نه کام انسان های دیگر را از ثمرات درخـت وجود خود شیرین مـی‌کند و بـالاتر آنکه نه به درک معنای انسانیت نایل می‌آید و نه به فتح قله‌های‌رفیع انسانیت دست می‌یابد.
بدین جهت تربیت عالیترین هدف پیامبران و اساسی‌ترین‌پیام کتب و اولین و ضروری‌ترین وظیفه والدین است. ضرورت و اهمیت تربیت،والدیـن را بر آن می‌دارد که به این مسوولیت‌بزرگ ارجی دو چندان نهند، برای‌ایفای درست آن خود را به صلاح و آگاهی از روش و فنون تربیت مجهز بسازند و باالگو گرفتن از مربیان موفق در انجام دادن این وظیفه مهم بکوشند. بی‌شک معصومان عـلیهم السـلام موفق‌ترین مربیان و سیره قولی و عملی آن ها مطمئن‌ترین الگو برای والدین در امر ظریف و پرپیچ و خم تربیت است.
این‌مقاله بر آن است تا نکاتی از سیره تربیتی امام رضا (ع) در تربیت فرزند رایادآوری کند و گامی، هـر چـند ناچیز، در ترویج معارف اهل‌بیت بردارد. سیره تربیتی امام رضا(ع)، با توجه به سفر آن حضرت به خراسان و دوری از کانون خانواده و نیز تک فرزندی چنانکه برخی از بزرگان قائل اند بسیار قابل‌توجه است. چرا که تـربیت فـرزند یگانه آن هم از راه دور شیوه‌ای خاص می‌طلبد.
1- تدریجی بودن تربیت
تربیت جریانی مستمر و فعالیتی تدریجی است که نه مرزمی‌شناسد و نه زمان و مکان. بلکه به درازای عمر است و به پهنای ابعاد وجودی عـالم اکـبر، یـعنی انسان. درخت تربیت زود ثمر نـمی‌دهد و نـباید انـتظارداشت یک شبه یا چند ماهه در امر ظریف و پیچیده تربیت معجزه انجام گیرد، بلکه باید از سال ها قبل از تولد زمینه تربیت صحیح را فراهم کرد و بـعد از تـولد، بـتدریج با صبر و حوصله، به انجام آن پرداخت. در سیره ائمه اطـهار عـلیهم السلام و دیدگاه های آنان مسائلی چون انتخاب همسر شایسته، لزوم رعایت آداب ازدواج، توجه به مواقع و شرایط انعقاد نطفه، مراقبت های ایـام بـارداری و … حـکایت ازاین نکته مهم دارد.
الف) انتخاب همسر صالح و شایسته
صفوان بن‌یحیی از امـام‌رضا (ع) نقل کرده است که فرمود: «هیچ سودی برای مرد بهتر از همسر صالح، که هنگام دیدن وی شوهر خوشحال شود و در غـیاب شـوهر نـگهدار خود و اموالش باشد، نیست.» همچنانکه زن باید صالح و شایسته باشد، مرد نـیز بـاید شایسته باشد. بر والدین است که به کمک دخترانشان، شوهران شایسته و صالحی برای آنان‌انتخاب کنند. حسین بـن‌بشار واسـطی مـی‌گوید: خدمت امام رضا (ع) نامه نوشتم که یکی از بستگانم از دخترم خواستگاری کرده اسـت، ولی مـرد بد اخلاقی است. [آیا صلاح‌هست که دخترم را به ازدواج او در آورم؟] حضرت فرمود: اگر بداخلاق است، دخـترت را بـه ازدواج او در نـیاور.
ب) رعایت آداب ازدواج
بعد از انتخاب همسر شایسته، در طلیعه ازدواج باید مهمترین هدف ازدواج، که همان تربیت فرزندان صالح اسـت، مـورد توجه باشد ویاد خداوند متعال میهمان قلب های پاک زن و مرد بوده و آن ها باید، ضمن رعـایت سایر آداب نـکاح، از خـداوند فرزند سالم و صالح طلب کنند. در کتاب شریف فقه‌الرضا، که به حضرت رضا(ع) منسوب اسـت، در مـورد اولین برخورد زن و مرد، خطاب به شوهر، چنین آمده است: «هنگامی که زن به خانه تـو وارد شـد، پیـشانی‌اش را بگیر، او را به طرف قبله‌بنشان و بگو: «خداوندا، او را به امانت گرفته‌ام و با میثاق تو بر خود حـلال‌کرده‌ام، پروردگـارا، از او فرزند با برکت و سالم روزی‌ام کن و شیطان را درنطفه‌ام شریک مساز و سهمی بـرای او قـرار مـده.»
ج) مراقبت های ایام بارداری
بعد از انعقاد نطفه، مراقبت های ایام بارداری بسیار مهم و ضروری است. توجه بـه وضعیت روانـی هـمسر، گستراندن بستر آرامش در منزل و خارج آن و نیز تغذیه مناسب و سالم از ضرورت های این دوره اسـت. عـلاوه بر غذای سالم و مقوی، استفاده از برخی میوه‌ها و خوراکی ها می‌تواند در آینده کودک و شخصیت و صفاتش مؤثر باشد، بـدین جـهت، معصومان علیهم السلام بهره‌گیری از برخی خوردنیها در ایام بارداری توصیه کرده‌اند. محمد بن سـنان از امـام رضا(ع) نقل کرده است که آن حضرت فـرمود: «هـمسران بـاردارتان را کندر دهید؛ اگر حمل آن ها پسر بـاشد، پاکـیزه قلب و دانشمند و شجاع خواهد شد و اگر دختر باشد، خوش اخلاق و زیبا می‌شود و نـزد شوهرش مـنزلت می‌یابد.» ناگفته پیداست که ایـن نـوع خوراکی ها عـلت تـامه پدیـدآمدن این صفات نیست و عوامل دیگر هـم مـؤثر است.
2- اولین گام
بعد از تولد، کودک قدم به جهانی نو می‌گذارد. در اولیـن گـام‌باید آوای توحید را در گوش نوزاد زمزمه کـرد، فضای هستی اش را از نسیم خـوش‌توحید و بـندگی عطرآگین ساخت و با افشاندن بـذر تـوحید سرزمین وجودش را از لاله‌های زیبای ذکر الهی سرشار کرد. امام رضا(ع) فرمود هنگام تـولد فـرزند درگوش راست او اذان و در گوش چپش اقـامه بـگویید.
3- نـامگذاری
هر واژه‌ای حـکایت از مـعنایی می‌کند. زیبایی و رکیک بـودن واژه ها بستگی مستقیم به معنای آن ها دارد. گرچه معنا امری اعتباری است و در نامگذاری چندان مورد توجه نـیست. ولی هنگام به کاربردن آن ها معانی نـاخودآگاه تـداعی می‌شود. نـام نـیکو مـایه سربلندی و افتخار و نام زشـت‌باعث سرشکستگی و احیانا احساس حقارت است. زیرا نام تا پایان عمر با انسان همراه است و فرد همواره بـا آثـار خوب و بدش مواجه است. ائمه طـاهرین‌علیهم السـلام هـم خـود نـام های نیکو برای فـرزندانشان بـر می‌گزیدند و هم دیگران رابدین امر سفارش می‌کردند. امام هشتم شیعیان نام نیکوی محمد را بر فرزند دلبندش نـهاد و از تـاثیر ایـن نام نیکو چنین پرده برداشت: «خانه‌ای که در آن نام مـحمد بـاشد، روز و شـبشان را بـا خـیر و نیکی به پایان می‌رسانند.»
4- مراقبت از کودک
نوزاد انسان گلی نو رسیده است که بتدریج به رشد و شکوفایی می‌رسد. به ثمر نشستن گل به مراقبت دائمی باغبان نیازدارد. والدین، بـویژه مادر، باغبانان دلسوز زندگی‌اند و گل های معطر زندگیشان به مراقبت همه جانبه آنان نیاز دارد. مراقبت از سلامت جسمانی، تغذیه مناسب، تامین آرامش و سلامت‌روانی و تامین نیازهای عاطفی نوزاد در رشد جسمانی، عاطفی و تکامل معنوی‌اش‌تاثیر بسزا دارد. بـه ویـژه در نخستین روزهای زندگی که نوزاد، به خاطر بیگانگی با محیط جدید و ضعف و ناتوانی، به مراقبت و توجه افزونتر نیازمنداست.
حکیمه خواهر امام رضا(ع) گفته است: وقتی زمان وضع حمل خیزران، مـادر حـضرت جواد(ع)، رسید، حضرت رضا(ع) مرا صدا زد و فرمود: هنگام وضع حمل، پیش او حاضر باش و همراه او و قابله درون اتاق برو. آنگاه حضرت چراغی در اتاق گذاشت و در آن را بـست. هـنگام وضع‌حمل خیزران چراغ خاموش شـد و او نـاراحت گردید. در این وضیعت بودیم که حضرت‌جواد (ع) به دنیا آمد در حالی که بر روی او چیز نازکی مانند پارچه بود، نورش‌تمام اتاق را روشن کرد و ما به آن نگاه مـی‌کردیم. آنـگاه او را در آغوش گرفتم و آن پرده را از او جدا کـردم. در ایـن هنگام امام‌رضا (ع) آمد، در اتاق را باز کرد، جواد(ع) را گرفت، در گهواره گذاشت و به‌من فرمود: حکیمه مراقب گهواره‌اش باش …
5- کودک و سلامتی
از ویژگی های دین اسلام تاکید بر پرورش همه ابعاد زنـدگی انسان اسـت. هر چند در تربیت اسلامی پرورش ابعاد معنوی هدف اصلی و نهایی‌است. اما دستیابی به آن هدف بزرگ در پرتو داشتن جسمی سالم و روانی با نشاط امکان‌پذیر است. در سیره تربیتی امام رضا(ع)، علاوه بر تاکید بـر سـایر ابعاد،بـه رعایت بهداشت، تغذیه سالم و نیز عوامل غیر مادی مؤثر در سلامتی مانند صدقه و عقیقه توجه خاص شده است. آن حـضرت، در بخشی از مطالبی که برای مامون نوشت، چنین نگاشت: «عقیقه کردن بـرای پسـر و دخـتر، نامگذاری، تراشیدن موهای سر نوزاددر روز هفتم و معادل وزن موها طلا یا نقره صدقه دادن لازم است.»
در سخن دیگری به نـقل از پیـامبر اکرم(ص) فرمود: «فرزندانتان را در روز هفتم‌ختنه کنید؛ زیرا ختنه باعث پاکی بیشتر و رشد سریعتر آنـان مـی‌شود.» عـلاوه بر این ها، تغذیه سالم و مقوی فرزند مورد توجه حضرت بود. یحیی صنعانی می‌گوید: در منا بر حـضرت رضا (ع) وارد شدم، در حالی که جواد (ع) در دامان حضرت نشسته بود و حضرت به او موز می‌داد.»
6- صـحبت با کودک
قدرت درک کودک انـدک اسـت و توان فهم معانی کلمات را ندارد. در عین حال سخن گفتن با او نشانه توجه والدین به اوست. کودک این توجه رانوعی اظهار محبت و ابراز عاطفه می‌داند و با تمام ضعف و نقصان، گاه با لبـخندو زمانی با حرکات دست و پا به آن پاسخ می‌دهد. علاوه بر این، مشاهده چگونه سخن‌گفتن والدین، به ویژه حرکات لب، زمینه مساعدی برای آموزش سخن گفتن کودک پدیدمی‌آورد. کلیم بن عمران می‌گوید: به امـام رضـا(ع) گفتم: از خدا بخواه به تو فرزندی دهد. حضرت فرمود: من صاحب یک فرزند می‌شوم و او وارثم خواهد شد.
هنگامی که امام جواد(ع) به دنیا آمد، حضرت رضا(ع) به اصحابش فرمود: فرزندی بـه دنـیا آمد که شبیه موسی بن عمران شکافنده دریاست و مانند عیسی‌بن مریم مادرش پاک و مطهر است. راوی در ادامه می‌گوید: حضرت در تمام طول شب با او صحبت می‌کرد.
7- مـحبت
مـحبت داروی شفابخش دردها، تسکین دهنده قلب هاست و بهترین راه حل مشکلات و ناسازگاری های تربیتی است. حبت‌بجا، در هر مکان و زمان و در هر مقطع و سن، وسیله‌ای کارآمد و مؤثر است. همگان، در هر سن و موقعیت، به عاطفه و محبت نـیازمندند، امـا کـودکان، نوجوانان و جوانان بیش از دیگران تـشنه جـام زلال مـحبتند. رفتار نابجا و ناقصشان را محبت اصلاح می‌کند و ناسازگاری و پرخاشگری نابجایشان را داروی محبت از میان می‌برد. آری، با محبت می‌توان بسیاری از گره‌ها را گشود و راه های ناهموار را هموار کـرد.
امـام رضـا(ع) از این شیوه مؤثر تربیتی به شکل های‌گوناگون بهره مـی‌گرفت. گـاهی اوج محبت خود را در قالب جمله زیبای «بابی‌انت و امی» (پدر و مادرم به فدایت) نشان می‌داد و زمانی او را در آغوش‌می‌گرفت، به سینه خود می‌فشرد و می‌بوسید. ابـاصلت مـی‌گوید: هـنگامی که جواد(ع) بربستر شهادت پدر وارد شد، حضرت رضا(ع) از بستر برخاست، بـه سوی او رفت، دست برگردنش انداخت، او را به سینه فشرد، میان دو چشمش را بوسید و با او سخن گفت… محبت کلید حل بسیاری از مـشکلات تـربیتی اسـت.
گاهی والدین در مقابل اصرار زیاد کودکان بر خواست های غیر معقول یا غـیر مـمکن، رفتاری تند و نامناسب‌ابراز می‌کنند، ولی حتی در چنین موقعیتی رفتار محبت آمیز مناسب تر و مؤثرتر است.
امیه بن علی نـقل مـی‌کند: در سـالی که امام رضا (ع) حج به جای آورد و سپس‌به خراسان رفت، من در مکه همراه امـام(ع) بـودم و امـام جواد(ع) نیز همراهش‌بود. امام(ع) با خانه کعبه وداع کرد. وقتی طوافش تمام شد، بـه طـرف مـقام [ابراهیم] رفت و در آنجا نماز گزارد. جواد(ع) که خردسال بود، بر دوش موفق (غلام حضرت) طواف داده مـی‌شد. جـواد(ع) به طرف حجر [اسماعیل] رفت، در آن جا نشست و این امر مدتی طول کشید. مـوفق بـه او گـفت: جانم به فدایت‌باد، برخیز. او فرمود: برنمی‌خیزم تا وقتی که خدابخواهد و در چهره‌اش غم نمایان شـد. مـوفق خدمت امام رضا (ع) آمد و گفت: جانم به فدایت‌باد، جواد(ع) در حجر نشسته، برنمی‌خیزد. امـام رضـا(ع) بـه طرف‌جواد (ع) آمد و فرمود: برخیز، ای حبیب من. جواد (ع) فرمود: چگونه برخیزم، درحالی که شما با کـعبه چـنان وداع می‌کنید که گویا هرگز به سویش بازنمی‌گردید! [برای بار سوم] امام رضـا(ع) فـرمود: بـرخیز، ای حبیب من. جواد (ع) برخاست. از این حدیث‌شریف در می‌یابیم که امام رضا(ع) در مقابل اصرار جواد (ع) هرگز بـه او تـندی نـکرد، بلکه با جملات محبت‌آمیزی چون «قم یا حبیبی» و صبر و حوصله فرزند خـردسالش را قـانع کرد.
8- احترام
بی‌شک هر انسانی در هر مقطع سنی، با توجه به برداشتی که از ارزش و منزلت‌خویش دارد، برای خـود احـترام و شخصیت قایل است. هر انسانی خود رادوست دارد و دوست دارد که مورد احترام دیـگران واقـع شود. کودک و نوجوان نیز هر چند به رشـد اجـتماعی و عـقلانی کافی نرسیده است، اما برای خود احـترام قـایل‌است. بدین جهت رفتار احترام آمیز والدین و مربیان نقش مؤثری در تربیت و رشد او دارد.
امام رضا(ع) بـرای جـواد(ع) احترام بسیار قایل بودند و از ایـن شـیوه مؤثر در تربیت فـرزند بـسیار بـهره می‌برد. محمد بن ابی‌عباد، که بـه تـصویب فضل بن سهل امور نگارش حضرت رضا (ع) را به عهده گرفته بود، می‌گوید: حـضرت رضـا(ع) همواره از فرزند بزرگوارش محمد با کـنیه [که نزد عرب عـلامت بزرگداشت و احـترام است] نام می‌برد و می‌فرمود: ابوجعفر بـه مـن چنین نوشت و من به ابوجعفر چنین‌نوشتم. با آنکه امام جواد(ع) در مدینه به سـر مـی‌برد و کودکی بیش نبود، حضرت‌رضا(ع) وی را بـسیار احـترام می‌کرد و نامه‌هایی کـه از حـضرت جواد به وی می‌رسید، بـا کـمال بلاغت و نیکویی پاسخ می‌داد…
9- تشویق
تشویق در تربیت کودک و نوجوان بسیار مؤثر است. تشویق بـجا و مـناسب در فرزندان ایجاد انگیزه و شوق می‌کند و آنـان را بـرای انجام کـارهای بـزرگتر آماده مـی‌سازد. در واقع تشویق نردبان پیـشرفت و موفقیت آن هاست. بدین جهت این‌شیوه نیز مورد توجه حضرت رضا (ع) بود. زکریا بن آدم می‌گوید: خـدمت امـام رضا (ع) بودم که حضرت جواد (ع) را نـزد مـا آوردنـد. او، کـه حـدود چهار ساله بـود، دسـت ها را بر زمین نهاد و سرش را به طرف آسمان بلند کرد و به فکر فرو رفت. امام‌رضا(ع) به او فـرمود: جـانم بـه فدایت‌باد، در چه موضوعی چنین اندیشه می‌کنی؟ فرمود: در آنـچه نـسبت به مادرم فـاطمه (س) انـجام داده اند. بـه خدا قسم، آن ها را از قبر بیرون می‌آورم، می‌سوزانم و خاکسترشان را به دریا می‌ریزم. امام رضا(ع) [در مقابل کار نیکویش] او را به خود نزدیک ساخت، بین دو چشمش را بوسید و فرمود: پدر و مادرم به فدایت‌باد، تـو برای امامت شایستگی داری.»
10- نظارت والدین
زندگی صحنه درس و تجربه است. آنان که بیشتر عمر خود در کسب تجارب صرف کرده‌اند، در رویارویی با دشواری ها ازتوان فزون تر برخوردارند. کودکان و نوجوانان بهره کمتری از تجربه دارند و بـدین سـبب به نظارت و کمک والدین نیازمندترند. نظارت مستمر و حساب شده بروضعیت اخلاقی، تحصیلی و رفتاری فرزند یک ضرورت انکارناپذیر در امر تربیت است، البته این نظارت باید منطقی و حتی‌الامکان غیر مستقیم و بـجا بـاشد.
نکته مهم‌این است که نظارت به مواقع حضور والدین، به ویژه پدر، در کانون خانواده‌اختصاص ندارد. بلکه حتی وقتی پدر برای مدتی از کانون خانواده فاصله مـی‌گیرد و حـضور فیزیکی ندارد، باید همچنان از وضـعیت فـرزندانش آگاه باشد و بر کار آن ها نظارت کند. سفارش های پیش از مسافرت و مکاتبه با فرزند در طول سفر، امری‌ضروری و کارساز است. حضرت رضا (ع) که به سبب ستم فـرمانروایان نـاگزیر مدتی دوراز وطن و خانواده بـه سـر برد، به شکل های گوناگون همچون نامه و پیام های شفاهی از دور بر وضعیت فرزندش جواد (ع) نظارت می‌کرد و راهنمایی های لازم را به وی ارائه می‌دادند. چنان که پیش از رفتن به خراسان درباره فرزندانش آنچه شایسته می‌نمود، سفارش کرد.
اشاره به دو نـمونه از رفـتار آن حضرت در این‌زمینه بسیار سودمند می‌نماید:
الف) قبل از سفر
ابی محمد و شاء از امام رضا (ع) نقل کرد که حضرت فرمود: هنگامی که خواستم از مدینه به سوی خراسان حرکت‌کنم، اهل و عیال خود را جمع کـردم و از آن ها خواستم کـه با صدای بلند بر من بگریند. سپس دوازده هزار دینار بین آن ها تقسیم کردم و گفتم: من هرگز به سـوی شما بر نمی‌گردم. سپس دست جواد (ع) را گرفتم، وارد مسجد پیامبر (ص) شدم، دست اورا بـر قـبر گـذاشتم و از رسول خدا (ص) نگهداری‌اش را طلب کردم. جواد (ع) [رازکارم را] دریافت و گفت: پدر و مادرم به فدایت، به سوی دشمن می‌روی؟ حضرت هـمه وکلاء و خـدام خود را سفارش‌کرد که به سخنان جواد(ع) گوش فرا دهند، از او اطاعت‌کنند، با او مخالفت نورزند و بـعد از وفـات مـن به وی بگروند. و آن ها راآگاه کردم که او امام بعد از من و جانشین من است …
ب) بعد از سفر
ابـن ابی‌نصر می‌گوید امام رضا (ع) در نامه‌ای به حضرت جواد (ع) چنین نوشته بود: ای اباجعفر، بـه من اطلاع دادند کـه خـدام، هنگام خروج شما از خانه، شما را از در کوچک بیرون می‌برند و این به خاطر بخل آن هاست تا از شما به کسی خیری نرسد. [فرزندم] به حقی که بر گردن تو دارم، از تو می‌خواهم که ورود و خروجت فقط از در بـزرگ باشد. هنگامی که خواستی از خانه خارج شوی، همراه خود طلا و نقره داشته باش و هر که از تو چیزی خواسته، عطا کن. اگر عمو هایت از تو طلب کمک کردند، کمتر از پنجاه دینار عطا نکن و بـیشتر از آن به اختیار توست. اگر از عمه‌هایت کسی از تو کمک خواست، کمتر از بیست و پنج دینار مده و بیشتر از آن به اختیار توست. [فرزندم،] این سفارش من به خاطر رشد ورفعت مقام توست، پس به دیـگران انـفاق کن و از خدای صاحب عرش، ترس فقر و تنگدستی نداشته باش.
11- خود اتکایی
توجه به استقلال و خود اتکایی از نکات‌مهم تربیتی است. همگام با رشد جسمانی و افزایش سن، توقعات و انتظارات‌مردم از کودک افزایش مـی‌یابد و او بـاید خود را برای ایفای نقش در جامعه آماده‌سازد. از طرفی وابستگی فرزند به والدین، به ویژه پدر، نه مطلوب است و نه‌همواره ممکن. زیرا امکان پیش آمدن موقعیت ویژه و محروم شدن فرزند از کمک‌والدین انـکارناپذیر اسـت. بـنابراین، والدین باید ضمن نظارت صـحیح و حـساب شـده‌به تدریج زمینهاستقلال و خوداتکایی را در فرزندانشان به وجود آورند و با واگذاری مسوولیت‌بدانان قدرت اداره زندگی را در آنها تقویت کنند.
از نکات بسیار زیبای سیره تربیتی امام رضـا (ع) تـوجه بـه این امر مهم است. آن حضرت به‌خوبی برای فـرزندش جـواد(ع) آینده‌نگری فرمود و چون می‌دانست فرزندش در نوجوانی مسوولیت‌بزرگ رهبری جامعه اسلامی را به عهده می‌گیرد با واگذاردن مسوولیت ها به‌وی قدرت مدیریت و رهـبری را در او تـقویت کـرد. امام هشتم(ع)، هنگامی که در مدینه بود، اداره امور خویش را عـملا به فرزندش وا نهاد و حضرت جواد (ع)، با اینکه کودک و نوجوان بود، به خوبی از عهده این امر برآمد. حنان بن سـدیر می‌گوید:… پیـوسته حـضرت جواد (ع) با اینکه کودک و نوجوان بود، اداره امورحضرت رضا(ع) را در مدینه به عـهده داشـت و به خادمان حضرت امر و نهی می‌کرد و هیچ یک از خدمت گزاران با وی مخالفت نمی‌کرد. این سخن بدان مـعناست کـه حـضرت‌جواد (ع) به خوبی مدیریت می‌کرد و آن ها با او مخالفت نمی‌کردند.
12- پرورش بعد عقلانی
تـربیت‌باید هـمه جـانبه باشد. پرورش بعد عقلانی و شکوفا ساختن استعداد منطق و استدلال در فرزند یکی از مهم ترین ابعاد تربیت است. مـنطقی بـار آوردن فـرزند سبب می‌شود درست بیندیشد، منطقی تصمیم بگیرد، منطقی رفتار کند و در صورت لزوم، بی‌هیچ هراسی از دیدگاه ها و رفتارهای خـود دفـاع‌کند. سیره تربیتی حضرت رضا(ع) از این منظر نیز الگویی کامل برای همه رهروان آن حـضرت اسـت. بـنان بن نافع نقل می‌کند که روزی مامون از جایی که حضرت‌جواد (ع) با کودکان بازی می‌کرد، مـی‌گذشت. کـودکان از ترس میدان بازی را ترک‌کردند و تنها جواد (ع) آنجا ایستاد. مامون از او پرسید: چرا همراه بـچه‌هافرار نکردی؟ فـرمود: گـناهی مرتکب نشدم تا از ترس بگریزم و جاده هم تنگ نیست تا آن را برایت باز کنم، از هر جا می‌خواهی عـبور کـن. مامون [از این پاسخ‌تعجب کرد و] پرسید: تو کیستی؟ حضرت در جواب فرمود: من محمد بـن عـلی بـن موسی‌بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی‌طالب علیهم السلام هستم …
نویسنده این مطلب :
