امـروزه از رسانه‌های جدید، به‌ویژه تلویزیون، امری عادی شده و برای بسیاری از خانواده‌ها، روشن بودن تلویزیون به صـورت عادتی روزمره درآمده است. ازاین رو کودکان در دنیایی متولد می‌شوند که در آن تلویزیون شیئی در مـیان اشیای دیگر خانه نـیست، بـلکه وسیله‌ای است که آنان را مجذوب و شیفتۀ خود می‌کند. از شواهد […]
امـروزه از رسانه‌های جدید، به‌ویژه تلویزیون، امری عادی شده و برای بسیاری از خانواده‌ها، روشن بودن تلویزیون به صـورت عادتی روزمره درآمده است. ازاین رو کودکان در دنیایی متولد می‌شوند که در آن تلویزیون شیئی در مـیان اشیای دیگر خانه نـیست، بـلکه وسیله‌ای است که آنان را مجذوب و شیفتۀ خود می‌کند.
از شواهد موجود چنین برمی‌آید که اکثر کودکان مدت زمان قابل توجهی از وقت بیداری خود را صرف تماشای تلویزیون می‌کنند و تماشای تلویزیون برای این قـشر فعالیتی قابل توجه به شمار می‌رود. می‌توان گفت «کوکان 3 تا 9 ساله به‌طور متوسط 4 ساعت و 26 دقیق در روز به تماشای تلویزیون مشغول‌اند» و «کودکان 7 تا 12 ساله حدود 5 ساعت و 12 دقیقه در روز تلویزیون تماشا می‌کنند».
بدون شک جذابیت شگرفت تلویزیون برای کودکان،تأثیراتی بر این گروه به‌جا می‌گذارد،تأثیراتی که دامنه‌ای از جنبه‌های مثبت و منفی را شامل می‌شود. برخی از صاحب‌نظران، جنبه‌های مثبت را مواردی مانند آشنایی با قـوانین و هـنجارهای اجتماعی، افزایش اطلاعات، آموزش و پر کردن اوقات فراغت کودکان دانسته‌اند و بسیاری دیگر، تنها گسترش یادگیری خشونت در اثر تماشای رفتارهای خشونت‌آمیز را، که با فراوانی بسیار در تلویزیون دیده می‌شود، کافی می‌دانند تـا نـسبت به این رسانه احساس نگرانی کنند. در واقع کودکان هم رفتارهای جامعه پسند و هم رفتارهای ضد اجتماعی را از تلویزیون می‌آموزند، و به این ترتیب به شبکه‌ای پیچیده از روابط انسانی دسترسی پیدا می‌کنند.
یـکی از آثـار مـورد بررسی تلویزیون، تأثیر بر عـملکرد تـحصیلی کـودکان است، به گونه‌ای که برخی از صاحب‌نظران معتقدند «مشاهدۀ برنامه‌های تلویزیون، عملکرد تحصیلی آنان را ارتقا می‌دهد، زیرا برنامه‌های تلویزیون دارای محتوای آمـوزشی بـسیار غـنی است و گروهی دیگر بر این عقیده‌اند که مـشاهدۀ تـلویزیون عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان را کاهش می‌دهد، زیرا تماشای تلویزیون جایگزین فعالیت‌های ذهنی دیگر می‌شود و انفعال کودکان در هنگام تماشای تلویزیون، «تـنبلی ذهـنی» و «تـشویق به رفتارهای خشن»، از جمله دلایل صاحب‌نظران برای تأثیر منفی ایـن رسانه بر عملکرد تحصیلی کودکان است.همچنین تحقیقات اخیر نشان داده‌اند که تلویزیون می‌تواند در تکامل رفتارهای مثبت اجـتماعی،مـانند حـس همکاری، مراقبت و همدلی مؤثر باشد.
با توجه به این‌که والدین تـأثیرگذارترین افـراد در زندگی کودکان‌اند و از جمله عوامل تعیین‌کننده در رابطۀ بین کودک و تلویزیون و تأثیرپذیری کودک از فرآورده‌های این رسانه به شـمار مـی‌روند،در پژوهـش‌هایی که در زمینۀ تأثیر محتوای تلویزیون بر کودکان صورت گرفته،حجم قابل تـوجهی بـه بـررسی دیدگاه‌ها و نظریات والدین در خصوص تأثیرات مثبت و منفی برنامه‌ها بر فرزندانشان اختصاص یافته است.
اثرهای تلویزیون به دو گروه «آثار آمـوزشی مـنفی و مستقیم تلویزیون» و «آثار منفی و غیر مستقیم تلویزیون» به شرح زیر تقسیم شده اسـت:
الف) آثار آمـوزشی منفی و مستقیم تلویزیون:
- در این شاخص، نظر والدین دربارۀ تأثیر تلویزیون در زمینه‌های زیر مورد توجه قـرار گـرفته است.
- تماشای بعضی از برنامه‌های تلویزیون که دارای صحنه‌های پرخاشگری و خشونت‌اند، سبب شده فرزندم رفـتارهای پرخـاشگرانۀ آن را تـقلید کند.
- فرزندم تکیه کلام و اصطلاحات نامناسبی را به کار می‌برد که آن‌ها را از برخی برنامه‌های تلویزیونی یـاد گـرفته اسـت.
- تماشای آگهی‌های تبلیغاتی مربوط به مواد خوراکی تلویزیون باعث شده است فـرزندم بـه خریدن مواد خوراکی بی‌ارزش علاقه‌مند شود.
تأثیرات تلویزیون بر کودکان
- تماشای تلویزیون باعث افزایش انتظارات بیجا در فرزندم شده است.
- تـماشای بـرخی از برنامه‌های تلویزیون باعث ایجاد رفتارهای بی‌ادبانه و گستاخانه در فرزندم شده است.
- تماشای بـرخی از بـرنامه‌های تلویزیون باعث شده فرزندم برخی از رفتارهای خطرناک (پریـدن از ارتـفاع،پله و…) را انـجام دهد.
- تماشای برخی از صحنه‌های مربوط به جـرایم و دزدی ها برای فرزندم بد آموزی دارد.
- نمایش مصرف مواد مخدر در برخی از برنامه‌های تلویزیون برای فرزندم بد آموزی دارد.
ب) آثـار رفـتاری منفی و غیر مستقیم تلویزیون:
- در سـاخت ایـن شاخص،نـظر والدیـن دربـارهء تأثیر تلویزیون در قالب گویه‌های زیر مـدنظر قـرار گرفته است:
- تماشای تلویزیون باعث کم شدن تحرک فرزندم (بازی،ورزش و…) شده اسـت.
- تـماشای تلویزیون سبب شده است فرزندم بـا همسالانش کم‌تر ارتباط داشـته بـاشد.
- تماشای تلویزیون سبب شده اسـت فـرزندم کم‌تر مطالعه کند.
- تماشای برخی از مجموعه‌ها و فیلم‌های تلویزیون باعث ترس فرزندم شده اسـت.
- تـماشای تلویزیون باعث می‌شود فرزندم شـب‌ها دیـر بـخوابد و صبح‌ها دیر از خـواب بـیدار شود.
- فرزندم تکالیف درسـی‌اش را هـم‌زمان با تماشای تلویزیون انجام می‌دهد و این امر موجب بی‌دقتی در انجام آن‌ها می‌شود.
- تماشای تـلویزیون بـاعث ایجاد مشکلات جسمانی (ضعیف شدن چـشم و چـاقی…) در فرزندم شـده اسـت.
- شـب‌ها فرزندم جلوی تلویزیون بـه خواب می‌رود.
- فرزندم بیش‌تر اوقات تلویزیون تماشا می‌کند،به همین دلیل ما باهم کم صـحبت مـی‌کنیم.
- تماشای بعضی از گزارش‌های خبری مربوط بـه جـنگ و کـشتار در تـلویزیون سـبب ترس فرزندم شـده اسـت.
- تماشای تلویزیون سبب شده است فرزندم تکالیف درسی‌اش را دیر انجام دهد.
پیشنهاد:
از آن‌جا که با افزایش رقابت در بازار رسانه‌ای و تعدد شبکه‌های در دسترس، نظارت بر تولیدات رسـانه‌ای دشـوارتر شده است، پیش‌رفت فـناوری‌های ارتـباطی نیز به کنترل هرچه بیش‌تر برنامه‌های تولیدی، به‌ویژه برنامه‌های کودکان را ضروری ساخته است. تعامل کودکان و رسانه‌ها زمانی با اطمینان خاطر همراه است که کودکان به طور تصادفی از تلویزیون استفاده نکنند، بـلکه بـرنامه‌های خاصی را برای تماشا انتخاب کنند. همچنین هر آن‌چه را در برنامه‌ها می‌بینند به سادگی نپذیرند و دربارۀ مطالب ارائه‌شده در برنامه‌ها سؤال کنند و بتوانند میان درست و غلط و واقعی و ساختگی بودن آن‌ها تفاوت قائل شـوند. ایـن فعالیت‌ها و قـابلیت‌ها از طریق آموزش نحوۀ تماشای برنامه‌ها و تماشای نقادانۀ آن‌ها افزایش می‌یابد.
اگر والدین نیز همراه با کودکان بـرنامه‌های دلخواه آنان را تماشا کنند، در شناخت و درک تلویزیون به کودکان کمک خواهند کـرد.هـم‌زمان بـا گسترش دامنۀ سرگرمی‌های انتخابی کودکان در منزل، نقش و مسئولیت والدین در قبال فرزندشان بیش‌تر می‌شود. با افزایش فعالیت والدیـن، کـودکان در تماشای برنامه‌ها، هوشیارتر خواهند شد، تا آن‌جا که می‌توانند ویژگی‌های مثبت برنامه‌ها را تـشخیص دهـند و از پیـامدهای منفی آن‌ها در امان باشند.
عمده‌ترین اثر منفی تلویزیون بر کـودکان،کم کردن ساعات مطالعۀ آنان است. از این رو ضرورت دارد والدین با تنظیم برنامۀ روزانـه و اولویت‌بندی فعالیت‌های کودکان، بـر زمـان تماشای تلویزیون و حتی رسانه‌های دیگر مثل رایانه و بازی‌های ویدئویی نظارت کنند.
از سوی دیگر، در ایجاد عادت مطالعه، همانند سایر عادت‌ها، یادگیری مشاهده‌ای نقش اساسی دارد و والدین می‌توانند از طریق مطالعه کردن، عادت انجام ایـن فعالیت را در کودکان خود ایجاد کنند. سازندگان برنامه‌های کودک و نوجوان نیز می‌توانند با ساخت برنامه‌هایی با هدف تشویق به مطالعه، رویکرد و نظر کودکان را نسبت به کتاب و مطالعه ارتقا دهند.
نویسنده این مطلب :
