در متون روانشناسی و آنچه سازمان بهداشت جهانی در تـقسیمبندی مهارتها بـیان کـرده، ده مـهارتی کـه از بسامد بالایی برخوردار هستند عبارتند از: 1- خودآگاهی خودآگاهی به معنای توانایی و ظرفیت فرد در شناخت خویشتن و نیز شناسایی خواسته ها، نیازها و احساسات خود است. شاخه های فرعی این مهارت را آگاهی از نـقاط […]
در متون روانشناسی و آنچه سازمان بهداشت جهانی در تـقسیمبندی مهارتها بـیان کـرده، ده مـهارتی کـه از بسامد بالایی برخوردار هستند عبارتند از:
1- خودآگاهی
خودآگاهی به معنای توانایی و ظرفیت فرد در شناخت خویشتن و نیز شناسایی خواسته ها، نیازها و احساسات خود است. شاخه های فرعی این مهارت را آگاهی از نـقاط قوت، تصویر واقعبینانه از خود، آگاهی از حقوق و مسئولیت ها، توضیح ارزش ها، آگاهی از نقاط ضعف، انگیزش برای شناخت، مهارت افزایش شادی و نشاط، شناخت ویژگی های جسمانی، شناخت توانایی ها و مهارت های خود و شناخت افکار و گفتوگو های درونـی تـشکیل می دهند.
2- مهارت های ارتباطی
این مهارت به معنای ابراز احساسات، نیازها، نظرهای فردی و توانایی برقراری ارتباط مؤثر است. شاخه های فرعی ارتباط کلامی و غیر کلامی مؤثر، ابراز وجود، مذاکره، امتناع، غلبه بـر خجالت، گوش دادن، سواد رسانهای، مهارت امدادرسانی، حفظ محیط زیست و ایجاد ارتباط گفتاری مؤثر، زیر مجموعه های این مهارت را تشکیل میدهند.
3- همدلی
این مهارت بـه فـراگیری نحوه درک احساسات دیگران گفته مـی شود. در ایـن مهارت، فرد می آموزد چگونه احساسات افراد دیگر را در شرایط گوناگون درک کند، تفاوتهای فردی را پذیرفته و روابط بین فردی خود را با دیگران بهبود بخشد. علاقه به افـراد دیـگر، درک تفاوت های بین فـردی، کـشف وجوه اشتراک میان افراد، تحمل افراد مختلف، رفتار بین فردی همراه با پرخاشگری کمتر، دوست یابی، احترام قایل شدن برای دیگران و اعتماد متقابل، از شاخه های فرعی این مهارت به شمار می روند.
4- مهارت های بین فردی
مهارت های بین فردی، مهارت هایی هستند که با هدف ایجاد و حفظ روابط بین افراد و تعامل مثبت با دیگران به ویژه اعضای خانواده در زندگی روزمره بهکار گرفته میشود. همکاری و مشارکت، اعـتماد بـه گروه، تـشخیص مرزهای بین فردی مناسب، دوستیابی، شروع و خاتمه ارتباطات، مسئولیت پذیری در روابط متقابل و اجتماعی و تعامل و انتقاد، زیرمجموعه های این مـهارت هستند.
5- مهارت حل مسئله
این مهارت به تعریف دقیق و حل مـشکلی کـه فـرد با آن رو به رو است، اشاره دارد. به عبارت دیگر، به شناسایی و بررسی راه حل های موجود، برگزیدن و اجرای راه حل مـناسب و ارزیـابی فرآیند حل مسئله به طوری که فرد دچار دغدغه و اضطراب نشود و از راه های غـیر سـالم بـرای حل مشکلات خویش استفاده نکند، مهارت حل مسئله گفته می شود.
تعریف و شناسایی مشکلات، جستوجوی عـلل و ارزیابی دقیق، درخواست کمک، مصالحه (برای حل تعارض)، آشنایی با مراکزی برای حـل مشکلات، تشخیص راه حل های مـشترک بـرای جامعه و بازنگری در راه حل های انتخاب شده، زیرشاخه های این مهارت هستند.
6- مهارت تفکر خلاق
توانایی تفکر خلاق، مهارتی سازنده و اصولی برای رسیدن به دیگر مهارت های مرتبط با اندیشیدن است. در این مهارت، افراد مـیآموزند چگونه به شیوه های متفاوت بیندیشند و از تجربه های متعارف و معمولی خویش فراتر رفته و راه حلهایی ویژه را بیافرینند. زیرمجموعه های تفکر مثبت، یادگیری فعال (جستوجوی اطلاعات جدید)، ابراز خود، تشخیص حق انتخاب های دیگر (برای تـصمیم گیری)، تـشخیص راه حلهای جدید برای مشکلات، ترک عادتها، درک پیچیدگی موقعیتهای مختلف، ابتکار، انعطافپذیری ذهنی، تجسم خلاق و درونکاوی، شاخه های فرعی این مهارت را تشکیل می دهند.
7- مهارت مقابله با هیجان ها
شناخت هیجان ها و تأثیر آن ها بـر رفتار و همچنین فراگیری چگونگی اداره هیجان های شدید و مشکل آفرین مانند خشم، مهارت مقابله با هیجان ها نامیده می شود. متخصصان، مهارت های شناخت هیجان های خود و دیگران؛ ارتباط هیجان ها با احساسات؛ تفکر و رفتار؛ مـقابله بـا ناکامی؛ خشم؛ بیحوصلگی؛ ترس و اضطراب؛ مقابله با هیجان های شدید دیگران؛ شناخت و مقابله با تنهایی؛ افسردگی؛ پرخاشگری، ترس؛ خشم؛ حسادت و مهارت جرئت ورزی و دفاع از حقوق خود را به عنوان زیرمجموعه های این مـهارت مـعرفی کـرده اند.
8- مهارت تصمیم گیری
در این مهارت، افـراد می آموزند کـه تصمیم گیری چیست و چه اهمیتی دارد. آن ها همچنین با انواع تصمیمگیری آشنا می شوند و مراحل یک تصمیم گیری را گام به گام تمرین می کنند. همچنین مـهارت آموزان بـا رابـطه موجود میان تصمیم گیری و دیگر مهارت های زندگی از یک سـو و رابـطه تصمیم گیری با پیشگیری اولیه در بهداشت روانی از سوی دیگر آشنا می شوند. تصمیمگیری فعالانه بر مبنای آگاهی از حقایق کارهایی که انـتخاب را تـحت تـأثیر قرار می¬دهد، تصمیم گیری بر مبنای ارزیابی دقیق موقعیت ها، تعیین و انـتخاب اهداف واقع بینانه برای زندگی، برنامهریزی و پذیرش مسئولیت اعمال خود و آمادگی برای تغییر دادن تصمیم ها برای انطباق با مـوقعیتهای جـدید، شـاخه های فرعی این مهارت هستند.
9- مهارت تفکر انتقادی
این مهارت به تـوانایی تـحلیل عینی اطلاعات موجود، با توجه به تجربه های شخصی و شناسایی آثار نفوذی و ارزش های اجتماعی، همسانان و رسانه های گـروهی بـر رفـتار فردی گفته می شود. ادراک آثار اجتماعی و فرهنگی بر ارزش ها، نگرش ها و رفتارها، آگاهی از نـابرابری ها، پیـش داوری ها و بـیعدالتی ها، آگاهی به این حقیقت که افراد همیشه درست نمی گویند و آگاهی از نقش یک شهروند مـسئول، زیـرشاخه های ایـن مهارت را تشکیل می دهند.
10- مهارت مقابله با استرس
در این مهارت، مخاطبان می آموزند که چگونه بـا فـشارها و نقش های ناشی از زندگی و همچنین استرس های دیگر مقابله کنند. از شاخه های فرعی این مهارت می توان بـه مـقابله با موقعیت های ثابت و تغییرناپذیر، استراتژی های مقابله با موقعیت های دشوار (فقدان، طرد، انتقاد)، مقابله بـا مـشکلات بدون توسل به مصرف مواد (مخدر)، آرام ماندن در شرایط فشار و تنظیم وقت اشاره کـرد.
گـفتنی اسـت موارد بیان شده، بخش اندکی از مجموعه پرحجم مهارت ها به ویژه مهارت های فرعی پیشنهادی پژوهشگران مـهارت های زنـدگی را شامل میشوند. در آموزش این مهارتها برای کودکان و نوجوانان عوامل متعددی دخالت دارنـد کـه از مـهمترین آن ها میتوان به رسانهها اشاره کرد. با توجه به اهمیت مطلب، نقش رسانه در زیر بـه صورت جـداگانه مـورد بررسی قرار گرفته است.
تجربه نشان داده است تجمیع گـونه های مـتفاوت ابزار رسانه، در ترویج و نهادینهسازی موضوع های آموزشی، بسیار کارآمد تر از استفاده از این ابزار به صورت منفرد است. اگـرچه امـروزه مهارت های زندگی در آموزش و پرورش، بهزیستی و پایگاه های محلی و برخی اداره ها و مراکز، جدی گرفته می شود و در دسـتور کار قرار دارد، جای خالی رسانه ها در این چـرخه، مـانع اثـر بخشی مطلوب این آموزش ها می شود.