رفتارهــای ناسازگارانه رفتارهایی هستند كه با نظر پدر و مادر ، اطرافیان و جامعه سازگاری ندارد. رفتار فرزندان ناسازگار احساس بسیار بدی را در اطرافیان ایجاد می كند به طوری كه خود نیز تحت تأثیر واكنش های ناخوشایند آن، از سوی دیگران واقع می شوند.

انــــواع رفتــــارهای ناسازگارانه :
روانشناسان معمولاً رفتارهای ناسازگار را در سه طبقه تقسیم بندی می كنند:
1. اختلال بیش فعالــــی و كمبود توجه
2. اختلال لجبازی و نافرمانـــی
3. اختلال سلــــوك
گرچه شباهت های زیادی بین آن ها وجود دارد، ولی ویژگی های متمایز كننده ای هم در آن ها به چشم می خورد. ممكن است علایم هر سه طبقه در یك كودك دیده می شود كه برای آشنایی بیشتر به رفتارهای هر كدام اشاره می نماییم.
كــــودكان بیش فعـــال و كمبـــود توجه :
– نمی توانند رفتارشان را كنترل و تنظیم كنند.
– نمی توانند رفتارهای هماهنگ و مناسب با اطرافیان، از خود نشان دهند.
– با علامت هایی مثل كم توجهی، حواس پرتی و كمبود تمركز همراه می باشند.
– رفتارهای تكانشی آن ها بیش از حد معمول است.
– در كارهایی كه به آنها علاقه و مهارت داشته باشند، هیچ تفاوتی با همسالان خود ندارند.
– خیلی سریع توسط محرك های خارجی دچار حواس پرتی می شوند واز كار خود وظیفه اصلی خود (غالباً تكالیف مدرسه) باز می مانند.
– اغلب وسایلشان را گم می كنند و فــــراموشكارند.
– مرتب حـــركت می كنند و آرام و قرار ندارند.
– میان صحبت دیگـــــران می پرند و تأمل ندارند.
– نوبت را رعایت نمــــی كنند.
– ســــریع از كوره در رفته و اشیا را به سوی دیگران پرتاب می كنند.
– رفتارهای جسورانه و خطـــرناكی از خود نشان می دهند.
– در توجه به جــــزئیات ناتوانند.
– در صحبت كــــردن مستقیم با آنان، به نظر مـــی رسد به گوینده توجــــهی ندارند و گوش نمـــی كنند.
– قادر به پی گیـــری دستورات نیستند و كارها را نیمه كارها رها می كنند.
– از كارهایی كه نیاز به تلاش ذهنی دارد اجتناب می كنند.
كــــودكان لجباز و نافـــــرمان :
– رفتارهای منفــی و نابهنجار از آنها زیاد دیده می شود.
– از قوانین روزمره ســـرپیچی می كنند.
– زود قهـــــر می كنند و قشقرق به راه می اندازند.
– با بزرگتــرها بیش از حد بحث و جدل می كنند.
– دیگران را در امور مقصر می دانند و از آزار و اذیت و ناسزاگویی به آنان دریغ ندارند.
– عصبانـــی و زود رنج اند.
– رفتارهای خشــــــونت آمیــــز دارند.
– كینه توز و انتقام گیـــرنده اند.
كــــودكان اختلال سلــــوك :
– معمولاً به حقوق دیگـــران تجاوز می كنند.
– رفتارهایی مانند قلدری و تهدیدی دیگــــران دارند.
– در نزاع و كتك كاری از وسایل خطرناك مانند چاقو و … استفاده می كنند.
– معمولاً دست به ســـرقت می زنند.
– به اموال عمومـــی و دیگران تخریب می رسانند.
– فرار از خانه و مدرسه در آنها بیشتــــر دیده می شود.
علل و انگیــــزه های ناسازگاری فــــــرزندان :
1. علل ارثـــــی :

گروهی معتقدند بسیاری از ناسازگاری های كودكان ریشه در سرشت و طینت آن ها دارد كه به همراه ژن از طریق والدین به آن ها منتقل می شود.
2. علل زیستــــــــــی :

مانند نقص عضو، اختلال در بینایی و شنوایی و اختلال در مغز و دستگاه های عصبی در قبل یا حین یا بعد از تولد می تواند از دیگر عوامل باشد.
3. علل روانــــی :

مانند وجود فشارهای درونی، میل به استقلال، وجود تعارض و كشمكش در زندگی روزمره خصوصاً زمانی كه كودك خود را بی پناه و بدون پشتوانه احساس كندف عادات عصبی مانند ناخن جویدن و انگشت مكیدن و .. در او مشاهده می شود.
4. علل عاطفــــــــــی :

مانند احساس محرومیت از محبت والدین، ناكامی از دستیابی به اهداف مورد علاقه، ولادت كودك جدید در خانواده، عدم امنیت عاطفی به هر دلیل ممكن.
5. علل اجتماعــــی :

مانند نابسامانی و اختلاف و درگیری بین اعضای خانوادهف متاركه ی والدین، بدآموزی از الگوهای خانه و مدرسه و جامعه، عدم مقبولیت در بین دیگران، یادگری رفتارهای نامطلوب از گروه همسالان، عدم نظارت كافی والدینف عدم وجود قانون منصفانه و قاطع در خانه و مدرسه، مشكلات اقتصادی و ….
6. علل تربیتـــــی‌:

مانند عدم یا افراط محبت، ناهماهنگی بین عاملان تربیتی در خانه و مدرسه و جامعه، برآورده كردن تمام خواسته های كودك بدون چون و چرا و یا بالعكس، تنبیه بدنی و آزارهای روانی، مقایسه و تحقیر و سرزنش كودك و …
چگونه با رفتــــارهای ناسازگارانه فـــــرزندان برخورد كنیم ؟
* اگر خود تحت فشارهای روانی ناشی از زندگی و كار قرار داریم و نمی توانیم رفتار و گفتار خود را كنترل كنیم، بهتر است قبل از انجام هر كاری در مورد فرزند به فكر روشی برای كنترل فشارهای خود باشیم كه تحقیقات نشان داده است اگر والدین بتوانند برخی رفتارهای خود را تغییر دهند فرمانبری كودك بیشتر خواهد شد.
* افكار غلط و انحرافی درباره فرزند خود نداشته باشیم. مثلاً فرزندم این كار را می كند تا حرص مرا در بیاورد. یا او باعث تمام مشكلات در خانه است. چنین افكاری زمینه به وجود آمدن احساس بسیار بد را نسبت به فرزند مهیا می كند و یقیناً بر رفتار ما و او اثر منفی می گذارد.
* از ارائه دستورات مبهم، كلی و تكراری اجتناب كنیم. مثلاً به جای این كه بگوییم «خودت را جمع و جور كن» شفاف و مشخص بگوییم كه از او چه می خواهیم مثلاً دوست دارم تا پنج دقیقه دیگر دفتر و كتاب هایت را از وسط اتاق جمع كنی.
* به جای سخنرانی و بحث و جدل، كوتاه و مؤثر با لحنی محكم ولی در كمال آرامش به او گوشزد كنیم كه رفتارش در ما چه تأثیری گذاشته و اگر از این رفتار خود دست برندارد چه عاقبتی در انتظار اوست.
* به یاد داشته باشیم عاقبتی را برای او مشخص كنیم كه شدنی و كوتاه مدت باشد. مثلاً نگوییم « برای همیشه ازاین خانه خواهم رفت» یا «حق نداری از این به بعد تلویزیون تماشا كنی» بهتر است بگوییم امروز از دیدن این برنامه محروم هستی و یا این هفته تو را به پارك نمی برم.
* انجام دادن خواسته هایمان را وظیفه او ندانیم بلكه بعد از انجام دادن دستوراتمان او را با كلام و هدایای مورد علاقه تشویق نماییم.
* با مشاركت فرزندمان لیستی از مهمترین قوانین در خانه به ترتیب و همراه با روش انجام دقیق آن ها تهیه كرده و پس از مشخص كردن نوع محرومیت برای انجام ندادنشان، با قاطعیت اجرا كنیم.
* عوامل مشكل ساز را شناسایی و در جهت رفع آنها اقدام نماییم.
* به نیازهای جسمی، عاطفی، روانی، اجتماعی، اقتصادی فرزندان بیشتر توجه كنیم.
* سعی كنیم فرصتی را ایجاد كنیم تا كودكان بتوانند نسبت به رفتارهای نامناسب خود فكر كنند.
* ارتباط خود را با مدرسه و مسؤولان بیش از پیش تقویت كنیم.
* ار تنبیه بدنی اكیداً خودداری نموده و در صورت نیاز از محروم سازی های كوتاه مدت استفاده كنیم.
* برای شنیدن مسائل و مشكلات فرزندان وقت گذاری كنیم.
* از ســــرزنش و تحقیر كردن و مقایسه فرزندان جداً خودداری كنیم.

* علایم هشدار دهنده خشم را به فرزندان آموزش دهیم تا بتوانند خشم خود را بهتر كنترل كنند از جمله علایم : علایم جسمی مثل (افزایش ضربان قلب، سریع شدن تنفس، عرق كردن، سفت شدن عضلات ، داغ شدن بدن و …) علایم فكری مثل (ازش متنفرم، می خوام بزنمش، داره به من زور میگه و …) علایم رفتاری مثل (داد زدن، تهدید كردن، لرزیدن، لگد و كتك زدن، گریه كردن و …)
* روشهای آرامش دهی را به آنها آموزش دهیم از جمله :
– تنفس عمیق : یعنی دم عمیق با یك شماره و نگهداری هوا در شش ها تا چهار شماره و بعد بازدم آهسته با دو شماره
– تجسم : یك تصویر آرامش بخش مثلاً خود را شناور داخل یك قایق كه به آرامی همراه امواج تكان می خورد تجسم كنید یا تصور یك ساعت شنی كه عصبانیت مثل دانه های شن به آرامی از بدنش خارج می شود.
– روش آدم آهنی و عروسك پارچه ای : از او می خواهیم مثل یك آدم آهنی عضلات خود را سفت كند و بعد از پانزده ثانیه عضلات خود را سفت كند و بعد از پانزده ثانیه عضلات خود را مثل یك عروسك پارچه ای شل كند.
– حرف زدن های مثبت با خود : ولش كن، بی خیال، خونسرد باش، نمی گذارم مرا عصبانی كند و …
* یكی از دلایل عصبانیت و ناراحتی فرزندان این است كه نمی توانند احساسات خود را به درستی بیان كنند، با كمك عكس و فیلم و نقاشی یا صورتك های كارتونی انواع احساسات مثل ( خشم، ترس، شادی و غم و….) را به آنها آموزش دهیم.
* چون بسیار از ناسازگاری های كودكان به دلیل عدم آشنایی والدنین با مهارت های زندگی است توصیه می شود مهارت های ارتباطی مثل گوش دادن، ابراز وجود، حق مسأله و تصمیم گیری و دیگر مهارت های زندگی را خود بیاموزیم و به فرزندانمان نیز آموزش دهیم.(جهت آشنایی بیشتر می توانید به بروشورهای مهارت های زندگی از شماره 34 تا 44 مراجعه فرمایید)
* در مورد كودكان بیش فعال علاوه بر موارد فوق رعایت موارد زیر تأكید می شود:
– دارو درمانی مستمر زیر نظر روانپزشك كه ممكن است تا چند سال طول بكشد، چرا كه با تشخیص و مراقبت درست اكثریت قریب به اتفاق آنان تا پایان دوره نوجوانی درمان می شوند.
– تأمین خواب مناسب شبانه به هر طریق ممكن، حتی با اعلام خاموشی برای تمامی اعضای خانواده، مثلاً ساعت 9 شب.
– پرهیز از خوردن قند و شكر، نوشابه گازدار، كاكائو، چیپس، پفك و …
– آموزش والدین در زمینه شیوه برخورد با آنها و نحوی كمك كردن به فرزند بیش فعالشان در انجام كارهای روزانه.