گستردگی نیازهای بشری از یک سو و کمبود امکانات و توانایی‌ها از سوی دیگر شرایطی ناهمگون را برای انسان‌ها ایجاد کرده است و خداوند با علم به این موضوع، اموری را قرار داده است تا با کاستن از این فاصله، نوعی هماهنگی و تعادل را ایجاد کند. یکی از این امور، واقعیتی به نام برکت است. برکت در واقع وسیله‌ای برای جبران کمبودها است و انسان به کمک آن می‌تواند به مطلوب خویش نزدیک‌تر شود و اگر نباشد، زندگی انسان با ناملایمات بسیاری روبرو می‌شود و کمبودها بیشتر خود را نشان داده، آزاردهنده‌تر می‌شوند. از جمله آثاری که لقمه حرام در پی دارد، زوال برکت است. در روایتی می‌خوانیم که امام کاظم (ع) به یکی از یارانشان به نام داود فرمودند:

ای داود! مال حرام رشد نمی‌کند و اگر هم رشد کند برای صاحبش برکتی ندارد و اگر از آن چیزی انفاق کند پاداشی نخواهد دید و آنچه پس از خود بر جای گذارد، ره توشه او بسوی دوزخ اسـت. (کافی، ج۵، ص ۱۲۵)

این روایت بدین معناست که اگر فردی بخواهد از هر طریقی درآمد خود را افزایش دهد و با آن مال، کمبودهای خود را برطرف کند نه تنها این اتفاق نمی‌افتد بلکه در نهایت به ضررش تمام خواهد شد و حتی بنا بر تعبیر یک روایت دیگر، فقیر می‌شود. پیامبر فرمودند: «کسانی که نان حلال را رها می ‌کنند و به دنبال حرام می‌‌گردند، به خیال اینکه از راه حرام درآمد پیدا کنند، خدا به فقر مبتلایشان می‌کند». (أمالی طوسی، ص ۱۸۲)

آدمی گاه مرتکب خلافی می‌شود اما اگر بداند که عواقب این اقدام خلاف، گریبان نزدیکانش را می‌گیرد به سمت آن خلاف نمی‌رود. قرآن هم با توجه به این نکته افراد را از خوردن مال یتیم باز می‌دارد. قرآن می‌فرماید:

وَ لْیَخْشَ الَّذینَ لَوْ تَرَکُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیَّهً ضِعافاً خافُوا عَلَیْهِمْ فَلْیَتَّقُوا اللَّهَ وَ لْیَقُولُوا قَوْلاً سَدیداً؛

مردم از مکافات عمل نکوهیده خود بترسند، و با یتیمان نیکرفتار باشند، که مبادا کودکان ناتوانى از آن ها باقى بماند و زیر دست مردم قرار گیرند، از این رو از خدا بترسید، و رفتار و گفتار شما شایسته باشد، و راه عدالت پوئید. (نساء / ۹)

مال حرام هم بنا بر روایات، علاوه بر اینکه فرد را گرفتار می کند آثار دراز مدتی نیز دارد و عواقب دردناکش گریبان نسل او را نیز می‌گیرد. امام صادق (ع) فرمودند: «کسب الحرام یبین فی الذریه؛ آثار کسب حرام در نسل آدمی آشکار می‌شود». (کافی، ج۵، ص۱۲۵) اگر کسی هیچ دغدغه‌ای جز خانواده خود هم نداشته باشد باید برای خانواده‌اش هم که شده است به سمت مال حرام نرود.

لقمه حرام آن چنان فرد را به قهقرا می‌کشاند که فرد حاضر می شود در برابر ولی خدا قد علم کند. در فاجعه کربلا گروهی که مدعی بودند از امت پیامبر آخرالزمانند، امام حسین(ع)، نواده همان پیامبر(ص) را به طرز فجیعی به شهادت رساندند. اما این رویداد ناگوار ریشه در یک امر به نظر ناچیز دارد. امام حسین(ع) در ظهرگاه روز عاشورا مردم را خطاب قرار دادند و به آنان ریشه انحرافشان را گوشزد کردند. از دیدگاه امام حسین (ع) آنچه آن همه مردم را به بیابان کربلا کشاند تا در جلوی وی صف بکشند و خواستار قتلش باشند یک چیز به نظر خیلی ساده بود و آن چیز از نگاه امام حسین(ع) لقمه حرام بود. امام حسین (ع) به آنان فرمود: «شکم‌های شما پر از حرام شده است که اکنون حاضر شدید به جنگ با من بیایید».

کوتاه سخن این که اسلام با بهره‌گیری از سه نظام فقهی ـ حقوقی، اخلاقی و نظام تشویق و تنبیه کوشیده است کسب و کار را در راستای هدف تعالی و رشد انسان و در نهایت، رسیدن به مقام جانشینی خداوند قرار ‌دهد. در این رویکرد، کسب و کار ارزشی به فرد می‌بخشد و می‌تواند او را تا رتبه «حبیب الله» ارتقا دهد و روشن است که بر سر سفره حبیب خدا جز لقمه حلال نمی‌توان یافت.