عروسك ها اسباب بازي هايي هستند در هيات انساني و به طور عمده به شكل يك دختر طراحي و ساخته مي شوند. عروسك ها به دليل شكل انساني خود توانايي ايجاد ارتباط و تاثيرگذاري فراواني بر روي ذهن دختربچه ها دارند. بايد توجه داشت كه عروسك هرگز قادر نيست احساساتي را كه در دختران برمي انگيزاند در پسران نيز تحريك نمايد و اين نه به توانايي عروسك كه به سرشت و روحيات متفاوت پسران و دختران بازمي گردد. كريستيانف سومرز در همين رابطه مي گويد: شركت توليد اسباب بازي «هسبرو» درصدد بود يك خانه عروسكي را از نظر بازاريابي و مطلوبيت براي پسران و دختران امتحان كند، ولي خيلي زود مشخص شد كه واكنش دختران و پسران در مقابل محصول يكي نيست. دختران شروع به لباس پوشاندن به عروسك، بوسيدن آن ها و خانه بازي مي كردند در حالي كه پسران اسباب بازي ها را از سقف خانه بيرون مي انداختند.
در روش‌هاي تعليم و تربيت، مهم‌ترين و کليدي‌ترين عامل بحث «الگوسازي» است. هر سن و هر جنس الگوي خاص خود را برمي‌تابد. در اين ميان مهم‌ترين سن، دوران کودکي است. تربيت دوران کودکي توأم با بهره‌گيري از الگوهاي خاص و ويژة اين دوران است. طبيعي است که الگوهاي دوران کودکي به طور عمده از مؤلفه‌هاي عاطفي به جاي گزاره‌هاي عقلاني بهره مي‌برند. لذا رمز و رازهاي موجود در خيال‌پردازي‌هاي کودکانه، جايگزين گزاره‌هاي واقع‌گرايانه در تربيت بزرگسالان مي‌شود. مبتني بر اين اصل، استفاده از نماد حيوانات به صورت فانتزي در انتقال مفاهيم آموزشي و تربيتي به کودکان همواره مدّ نظر بوده است؛ به گونه‌اي که امروزه بيشترين حجم توليدات فرهنگي مربوط به کودکان در زمينة انيميشن، کتاب، داستان و اسباب‌بازي به استفاده از نمادگرايي از حيوانات محدود مي‌شود
در اين ميان دختربچه‌ها انحصاراً به عروسک علاقه‌مند هستند. اين علاقه نشأت گرفته از عاطفه ويژة دختر بچه‌ها و همچنين به دليل قدرت برتر عروسک در ايجاد حسّ همزادپنداري و تفاهم خيالي با کودک است.
عروسک، بالاترين نقش تربيتي را به ويژه در شکل‌دهي و پايه‌ريزي شخصيت دختران دارد. دختربچه‌ها، زنان آيندة هر ملت هستند و براي انحطاط هر ملت بايستي دختران و زنان آن ملت را منحط تربيت نمود. همان‌گونه که براي اعتلاي هر ملت، بايستي دختران و زنان آن ملت را متعالي تربيت کرد. از اين منظر، نقش عروسک در تهاجم فرهنگي نقش بسيار برجسته‌اي است.
نكته ي بسيار مهم، كاركرد الگويي و تربيتي عروسك است. چرا كه در حساس ترين مقطع سني يعني در دوران كودكي مورد استفاده قرار گرفته و نقش بسيار موثري در الگوسازي ذهني دختربچه ها آن هم در قالبي عاطفي و دوست داشتني دارد.
بايد توجه داشت كه عروسك ها در پايين ترين مرحله كمك مي كنند كه كودكان به يك تصوير كامل بدني دست پيدا كنند. مادران نيز از كاركرد واسطه اي عروسك براي آموزش دختران در اموري همچون غذا خوردن، حمام كردن و آرامش و … بهره مي برند. اما به تناسب رشد سني دختران، عروسك ها در آموزش نقش هاي اجتماعي و نمايش تفكيك جنسيتي و فهم كودك از وظايف آينده خويش نقش بارزي را ايفا مي كنند.

ويژگي هاي باربي

در ميان عروسك هايي كه تاكنون ساخته شده باربي از ويژگي هاي منحصر به فردي برخوردار است چرا كه باربي تنها يك عروسك نيست بلكه يك سلاح كارآمد در صحنه ي جنگ فرهنگي است و به همين خاطر متخصصين فراواني در توليد، طراحي، تبليغ و توزيع آن نقش آفريني نموده اند. به جهت اهميت اين بخش هر يك از ويژگي ها را به صورت جداگانه شرح مي دهيم:

اندام باربي

همانگونه كه در پيش اشاره شد باربي از شخصيت يك زن ولگرد خياباني آلماني به نام لي لي گرفته شده كه پس از جنگ به عنوان زني محبوب خودفروشي مي كرده است.
اما اين جك رايان بود كه به خاطر استعداد ويژه اش در شناخت فرم بدن زنان، لي لي را به چهره اي آنگلوساكسون تبديل نمود و سرانجام باربي را خلق كرد. دختر 20 ساله اي كه پاهاي بلند و فيزيك بدني لاغري داشته و نمايشگر يك قد 195 سانتي متري است. بايد توجه داشت كه اين ويژگي نمايشگر دوران جواني يك دختر است و از همين جا مي توان به الگوسازي باربي براي آينده كودكان به خوبي پي برد.

چهره باربي

طراحي چهره باربي به گونه اي اغراق گونه صورت گرفته كه جامع اكثر زيبايي هاي متصور باشد و البته اين طراحي بسيار ماهرانه صورت پذيرفته است. «موي بور و طلايي، گردن باريك و كشيده، گونه هاي برآمده، دماغ و دهان كوچك، چشماني درشت و آبي، لباني پرگوشت، چهره شاداب، پوست روشن، پيشاني و سري متناسب و … مجموع اعضاي چهره باربي را تشكيل مي دهد كه به ندرت- حتي با هنرمندي تيغ جراحي پزشكان حاذق- هم زمان در يك فرد جمع مي شود.

فرم لباس باربي

لباس هاي ظريف، خوش رنگ و خوش دوخت باربي محصول هنر و دستان بزرگترين طراحان لباس دنياست كه در كمپاني متل گرد هم آمده اند. هيچ عروسكي تا به حال به اندازه باربي لباس متنوع، زيبا و اشرافي به تن نكرده و اين تنها اختصاص به دختري دارد كه نماينده فرهنگ آمريكايي و نمايشگر يك زن تمام عيار آمريكايي است.
«عريان گرايي، اشرافي گرايي و مصرف گرايي سه مولفه اصلي لباس هاي باربي است؛ لباس هايي كه زرق و برق خيره كننده اش، جلوه ي شهواني اندام باربي را مضاعف مي كند.»

دوباره سازی باربی:

در طی سالیان گذشته، باربی بیش از ۵۰۰ بار در نقش ها و شخصیت های متفاوت عرضه شده است از آن جمله: پرستار، افسر پلیس، آموزگار، پزشک، دندانپزشک، دامپزشک، خواننده موسیقی راک، ژیمناست، کارآگاه، افسر نیروی دریایی، افسر خلبان، مهماندار هواپیما، دزد، گدا و… که این شخصیت پردازی ها، برای کارکردهای تربیتی این عروسک است.

باربي انتحاري

باربي اين بار در نقش سياسي ظاهر شده و مي كوشد با تمسخر ارزش هاي والاي اسلامي، شهادت طلبي را به مثابه امري غير منطقي و منفور جلوه دهد.
«باربي انتحاري و شهادت طلب كه پس از فرياد ا… اكبر با فشردن ضامن كمربند انفجاريش منفجر مي شود به طور غير مستقيم تلاش مي كرد تا فرهنگ شهادت طلبي يا تنها سلاح پيروز و بي رقيب مسلمانان را در ميان كودكان به تمسخر گيرد… »

باربی و تعلیم و تربیت:

خانم «روت هندلر» همسر رئیس کمپانی متل دریافته بود همچنان که فرزندش باربارا رشد می کند، به شخصیت سازی و تقلید از بزرگسالان در رفتار با عروسکهای کاغذی می پردازد، بنابراین طرح ایده ابداع عروسک واقعی (سه بعدی) به ذهن او خطور کرد.
پس از ساخت باربی، تصمیم بر این شد تا مدل های گوناگونی از لباسها در اختیار کودکان قرار گیرد تا آنان بتوانند شخصیت دلخواه خود را در مدل های مختلف به باربی ببخشند. به مرور زمان باربی کارکرد مهمی یافت؛ باربی به دختران آموزش می داد که جامعه مدرن از آنها به عنوان یک زن چه انتظاری دارد.
کمر باریک و اندام کشیده باربی باعث شده است تا دختران نوجوان در غرب و سایر کشورها برای اینکه اندامشان شبیه باربی شود یا از الگوی باربی خیلی فاصله نداشته باشد، از خوردن غذا به اندازه کافی در سن رشد خود پرهیز کنند. لذا آمار حیرت آور سازمانهای بهداشتی غرب از سوء تغذیه دختران غربی خبر می دهد.
چون مطرح می شد که ترکیب اندام باربی هیچگاه به هم نخواهد خورد، لذا در تربیت دختران برای اینکه در سنین بزرگسالی هیچگاه آبستن نشوند، در حفظ تناسب اندام آنان بسیار موثر بود. در دهه ۹۰ میلادی به دلیل کاهش نرخ تولید مثل در غرب به ویژه در آمریکا، باربی برای تربیت دختران در آن زمینه وارد صحنه شد و در ۱۹۵۵ این عروسک با یک جنین در شکم خود، به بازار عرضه شد تا دختران نوجوان با وضع حمل باربی به دست خود، اشتیاق مادر شدن بیابند. امروزه اسکیپر که خواهر کوچک باربی محسوب می شود، بخشی از پاسخ به درخواست سیاست گذاران فرهنگی برای بچه دار بودن باربی است.
نگاهی به تحول لباسها و شخصیت باربی، بیانگر آن تحول اجتماعی است که باربی در آن آفریده شده است. امروزه عروسک بزرگ باربی در هیکل یک دختر جوان حقیقی، برای مقاصد مستهجن در فروشگاه های غربی خرید و فروش می شود. تعداد زیادی از هنرپیشه ها و خوانندگان زن غربی با صرف هزینه های زیاد اندام و چهره خود را همچون باربی می سازند تا مورد توجه عموم واقع شوند. امروزه باربی بر روی تمام وسایل مورد استفاده کودکان و نوجوانان اعم از لوازم التحریر، لوازم بهداشتی و آرایشی، پوشاک، اسباب بازی، لوازم تزئینی و… حک شده است و حتی خوردنی های فانتزی کودکان مانند آدامس و شکلات نیز از حضور باربی بی نصیب نیستند. چه اینکه دخترها در سراسر جهان بایستی حضور مدل و الگوی غربی خود( باربی) را همواره در پیرامون خود حس کنند. مادران غربی می پرسند؛ چرا دختران ما زودتر از آنچه که باید بالغ می شوند؟ دلیل این بلوغ زودرس جنسی دختران ما در چیست؟

استراتژی فرهنگی آمریکا و باربی:

از آنجا که بیان دکترین فرهنگی آمریکا بر اومانیسم (بشر مداری به جای خدا محوری)، لیبرالیسم(اباحی گر)، سکولاریسم( عرفی اندیشی و دنیا گرایی) و هدونیسم (لذت محوری) است، طبیعی است که سیاستمداران و استراتژیست های فرهنگی آمریکا تلاش نمایند تا از طریق شیوه و راهکارهای مختلف، بنیان فرهنگی خود را تقویت، و آن را در آمریکا و در سراسر جهان بسط و تسری دهند. یکی از این شیوه ها، تربیت دختران آمریکا و سراسر جهان با گزاره های فرهنگ آمریکایی است. لذا به عنوان بهترین و کارآمدترین راه، اگر دختران سایر ملت ها با «ارزش» های آمریکایی تربیت شوند، این دختران، نقش همسران و مادران را در جوامع خودشان عهده دار می شوند، لذا مبتنی بر ارزش های آمریکایی، جامعه شان را اداره می کنند و این مهمترین کارکرد تهاجمی یک فرهنگ مهاجم است که شهروندان، دیگر ممالک را با ارزش های خود بپرورانند.
اینگونه است که باربی در استراتژی فرهنگی آمریکا واجد بالاترین تأثیرها و ارزش گذاری هاست. و در عرصه پدافند در برابر تهاجم فرهنگی عروسک باربی، مهمترین اقدام در گام نخست تبیین مخاطرات تربیتی و فرهنگی این عروسک است. لذا هشدار بصیرت بخش در صدر این اقدامات است.

مکانیزم تربیتی عروسک باربی:

عروسک باربی بر خلاف سایر عروسکها تداعی کننده بچه نبوده و دارای چهره بچه گانه نمی باشد، بلکه یک زن بیست ساله آمریکایی با تمام مشخصات اندامی آن است که با دقت فراوان طراحی و ساخته می شود و با حضور تصاویرش در اکثر مایحتاج و ملزومات ضروری کودکان و نوجوان از قبیل لوازم التحریر، کیف، کفش، شکلات ها، ظروف، البسه، ساعت، وسایل شخصی و… که به بیش از دهها هزار مورد موجود در بازار حتی بازار داخلی می رسد، ملکه ذهنی کودکان و نوجوانان گردیده و خود را به آنان تحمیل و موجب خرید عروسک می گردد. خریداران باربی با خرید یک عروسک کارشان تمام نشده و مجبورند تمام وسایل مکمل آن را از قبیل لباس خواب، وسایل حمام، مایوی شنا، لباس مهیمانی، وسایل آرایش و… را که همه ساله در چندین نوبت نیز تغییر مد داده، بازسازی و تولید می شوند را تهیه و همواره آن را به روز نمایند. بدیهی است مدل لباس باربی و تمام آنچه که تحت عنوان متعلقات عروسک عرضه می شود، مدل لباس و سایر وسایل مورد نیاز دختران و زنان قرار گرفته و بدین صورت دختران مأنوس با این عروسک با سلیقه باربی ( یا به قول دقیقتر با سلیقه و خواست یک زن آمریکایی) بزرگ شده و در زمانی که به سن انتخاب می رسند، دقیقاً دارای سلیقه ای همانند باربی (یا یک زن آمریکایی) می باشند. بنابراین هر آنچه در تمدن غرب برای انحطاط بشر تولید و عرضه می شود، قبلاً ذائقه و احساس نیاز به آن را با هزینه مصرف کنندگان به وجود آورده اند پدیده «باربی بیس» یکی از نمودهای عینی در داخل کشور است که متخصصان تربیتی و تغذیه داخلی با نگرانی فراوان از طریق رسانه های جمعی در جستجوی راه حلی برای آن و اطلاع رسانی به خانواده های ایرانی برای پیشگیری و جلوگیری از گسترش آن هستند؛ در شرایطی که در صفحه نیازمندی های روزنامه های صبح و عصر آگهی های بسیار فریبنده ای با عبارات اغفال کنندای دختران این مرز و بوم را با وعده و وعید فراوان به باربی شدن دعوت می نمایند.
نباید فراموش کرد که تا این لحظه، هیچ کشور و ملتی نتوانسته است در برابر باربی، رقیبی ماندگار و جدی بتراشد و در این عرصه کاملاً شکست نخورده باشد که از جمله «عروسک سندی» در انگلیس می باشد.

باربي و رسانه ها

براي دستيابي به اهداف پيش بيني شده و كاركردهاي مورد انتظار، اين بازيچه استراتژيك بايد به گونه اي متفاوت و در اندازه قابل قبول و با در نظر گرفتن تمام ظرايف هنري و فني تبليغ شود. چرا كه عصر، عصر ارتباطات است و هر پديده اي براي حفظ بقا و افزايش تاثير خود ناچار از در نظر گرفتن حمايت رسانه اي و تبليغي خويش است.
نبايد از ياد برد كه يكي از كاركردهاي رسانه نزديك نمودن سليقه مصرف افراد به يكديگر و كمك به فراگيري استفاده از يك كالاست.
«در سال 2001 عروسك باربي در اولين فيلم كامپيوتري خود به نام باربي و فندق شكن ظاهر شد و از آن پس تاكنون تعداد قابل توجهي فيلم كامپيوتري- انيميشن- فيلم سينمايي و مستهجن در مورد باربي توليد شده است.»
يكي از نكات جالب توجه در حمايت رسانه اي از باربي سايت اينترنتي آن است. سايتي كه پس از ورود به آن نشانگر شما هم تغيير شكل داده و به پروانه اي بال زنان تبديل مي شود. افراد پس از ورود به سايت « در يك قسمت مي توانند بازي كنند، در جايي ديگر با باربي در كنار دريا قدم بزنند يا در منزل جشن تولد بگيرند و … » و همين امر جذابيت بسيار بالايي براي كودكان ايجاد نموده است.

باربي و صنعت

همانگونه كه اشاره شد استيل زندگي آمريكايي بايد معرف همه بخش هاي زندگي باشد. در اينجا صنعت به كمك فراگيري باربي آمده است. امروزه اكثر نيازمندي هاي دختران با تصوير، رنگ و تبليغ باربي در بازار كشورهاي مختلف از جمله كشور خودمان يافت مي شود. آنچنان كه به گفته يكي از كارشناسان مي توان با هزينه ي حدود يك ميليون تومان، تمام مايحتاج يك دختر را كه تبليغ كننده باربي باشد از بازار جمع آوري نمود، از لوازم التحرير گرفته تا لوازم بهداشتي- آرايشي، انواع لباس، كيف، كفش، خوردني هاي مورد علاقه ي كودكان و … .
فراگيري و فروش قابل توجه اين محصولات باعث رونق بيش از پيش اقتصادي اين عرصه گرديده و زمينه ي توليد آن با كيفيتهاي گوناگون و به منظور تامين سطوح مختلف درآمدي را فراهم نموده است.

تاثيرات مخرب عروسك باربي

نظر به اختصار اين مقال و از نگاه موضوعي به چند مورد اشاره مي شود:

بلوغ زودرس:

يكي از كاركردهاي باربي پر رنگ نمودن غرايز جنسي در ذهن دختران و آموزش روابط جنسي است و به تعبير برخي فعالان ضد باربي، آموزگار سكس است در حالي كه توان عشق آفريني ندارد.
تقليل حيا و ترويج اخلاق جنسي مورد نظر باربي از آنجا آغاز مي شود كه كودك نه تنها مي تواند به تعويض لباس هاي زير عروسك اقدام كند كه به اين كار نيز تشويق مي شود و در بسياري از اوقات با اندام جنسي عروسك سر و كار داشته و به تدريج قبح ديدن آن در نظر كودك مي شكند.
تامل در اين موضوع كه كودكان در اثر آلودگي ذهنشان به اين موضوعات و بلوغ زودرس جنسي، فرصت حضور در دنياي زيبا و دوست داشتني كودكي را خيلي زود از دست مي دهند، تاسف آور است.

سوء تغذيه:

اگرچه فرم بدن باربي به گونه اي طراحي شده كه بعيد به نظر مي رسد هيچ زني بتواند با ويژگي هاي فيزيكي آن به حيات خويش ادامه دهند، اما در اثر تبليغات، ويژگي هاي باربي به مثابه«ملاك زيبايي زن امروز»، باعث شده كه بسياري از زنان و دختران با اتخاذ رژيم لاغري و تلاش در جهت شبيه شدن به فيزيك بدني باربي در دام بيماري هاي سوء تغذيه همچون آنوركزيا و بوليميا گرفتار شوند.
« طبق آمار در آمريكا از هر پنج دختر دانشجو يك نفر به بيماري كم غذايي مبتلا است و در سال حدود بيست درصد از افراد مبتلا به اين بيماري ها جان مي سپارند.اين مساله به قدري رايج و نگران كننده است كه در برخي از دانشگاه هاي آمريكا، مواد غذايي رژيمي مانند سالاد در غذاخوري دانشگاه به طرز ماهرانه اي با مواد نشاسته اي آغشته مي شود كه دانشجوياني كه تنها از سالاد تغذيه مي كنند دچار بيماري كم غذايي نشوند.»
بايد توجه داشت كه نه تنها دانشجويان كه بازيگران و هنرمندان زن با صرف هزينه هاي فراوان و با كمك جراحان ماهر زيبايي صورت و شكم، تلاش مي كنند اندام خود را با اندام باربي، ملكه زيبايي زنان تطبيق دهند.
در همين رابطه تلاش فمنيست ها براي افشاي ساختگي و غير قابل واقعي بودن معيارهاي زيبايي باربي جالب توجه است :
« باربي با قد بيش از 2 متر، تنها 46 كيلو گرم وزن دارد . در حالي كه متوسط قد و وزن زن آمريكايي به ترتيب 163 سانتي متر و 66 كيلو گرم است و اگر عروسك باربي در همان ابعاد جان مي يافت ، نمي توانست وزن خود را تحمل كند ، نمي توانست قاعدگي ماهانه داشته باشد و البته به هيچ وجه امكان باروري و بارداري نداشت »
در همين رابطه يك ضرب المثل آمريكايي نيز وجود دارد كه مي گويد : « هر چه قدر لاغر شوي يا پولدار شوي باز هم كم است »

مصرف گرايي و تجمل :

پيش تر به اين نكته اشاره نموديم كه بزرگترين طراحان لباس دنيا به كمك كمپاني متل شتافته و به طراحي ظريف و زيباي لباس هاي گوناگون باربي مي پردازند . اين لباس ها اغلب تجملاتي و متعلق به طبقه ي ثروتمند جامعه است و اگر چه كودك را در روياي زيباي آينده استفاده از آن غرق مي كند اما دركناراين حسرت رسيدن به آن نيز دردل او به جاي مي گذارد . نه تنها لباس كه زيورآلات باربي نيز بسيار گران هستند . باربي به ترويج تجمل و مصرف گرايي با توجه به تنوع بيش از حد مي پردازد و اين يكي از ويروس هاي كشنده فرهنگ غربي است كه باربي به مثابه يك بيمار ، آن را در ميان دختران ديگر سرزمين ها مي پراكند و ايشان را به بيماري مهلك مصرف گرايي ، تجمل و مادي گرايي دچار مي كند .

نتيجه

دقت در پدیده عروسک باربی و تاثیرگذاری آن در طول بیش از نیم قرن هر انسان خردمندی را به تامل وامی دارد که چگونه یک عروسک می تواند این همه تاثیرات مخرب فرهنگی ، اجتماعی ، روانی و …. داشته باشد و چه ماهرانه توانسته از غفلت میلیون ها انسان سوء استفاده کرده و در قلعه ی ذهن آن ها خانه کند. در همین راستا یکی از کارشناسان به زیبایی تعبیر نموده که « باربی اسب تروا است.»

ملاحظه دقت و ظرافت در طراحی این سلاح موثر و فراگیر فرهنگی نشان از رصد دائمی تغییرات فرهنگی و سیاسی دنیا توسط سازندگان عروسک باربی دارد . در همین راستا این جمله از براندا آندولینا بازار یاب کمپانی متل بسیار تکان دهنده است که گفته بود : « ما همواره با دقت آمار نوزادان متولد شده را بررسی می کنیم و ترکیب والدین و فرهنگ و زبان آن ها را کاملا در نظر می گیریم.»
از این نکته نباید غفلت کرد که غرب و به ویژه آمریکا برای تعریف انسان معیار خود از همه ی ابزارهای فرهنگی ، سیاسی ، اقتصادی و حتی نظامی خویش بهره می برد و البته به کمک و رسانه های ارتباط جمعی پذیرش این مدل و معیار را مطلوب و قابل دستیابی جلوه می دهد .
اما روی دیگر سکه مقابله با این هجوم گسترده و استفاده از قابلیت های فراوان اسباب بازی در الگو سازی برای دختران و مادران آینده جامعه است، چنانچه در فرهنگ غنی اسلامی و ایرانی زن از جایگاه ویژه برخوردار بوده و سلامت او تضمین کننده سلامت جامعه محسوب می شود. اگر چه دارا و سارا و دیگر اعضای خانواده او آغاز قابل تقدیر و موثری در ورود به این مسیر بوده اند اما به هیچ وجه کافی نبوده و پاسخگوی این هجمه عظیم فرهنگی نخواهد بود . موفقیت این امر و دستیابی به الگویی برای تربیت دختران درگرو یک عزم ملی و سامان دهی همه ی توان فکری ، فرهنگی ، اقتصادی و … برای تحقق آن است و تردیدی نیست که اگر در مسیر تربیت مادران فردای سرزمینمان موفق شویم آن روز است که می توانیم مدعی ترسیم آینده ای روشن و جامعه ای آباد توام با سلامت اخلاقی و روانی برای همه ی مردم باشیم . ان شاءا…