ناکامی و گـاهی اوقات مسائل ساده‌ای مانند سرما و گرما موجبات خشم کودک را فراهم می‌کنند و گاهی بـروز خـشم برای به دست آوردن یک امـتیاز و گـاهی نـاشی از جلب توجه اسـت،ولی هـمهء اینها را به طرقی مـی‌توان کـنترل کرد. برای فرونشاندن خشم نیاز به یک سلسله اقدامات منطقی است. اگر پرخاشجویی کـودکان را […]
ناکامی و گـاهی اوقات مسائل ساده‌ای مانند سرما و گرما موجبات خشم کودک را فراهم می‌کنند و گاهی بـروز خـشم برای به دست آوردن یک امـتیاز و گـاهی نـاشی از جلب توجه اسـت،ولی هـمهء اینها را به طرقی مـی‌توان کـنترل کرد. برای فرونشاندن خشم نیاز به یک سلسله اقدامات منطقی است. اگر پرخاشجویی کـودکان را بـتوان به ناکامی نسبت داد، باید پاسخ های اجـتماعی را بـه آنان آمـوخت تـا بـتوانند ناکامی را کنترل کنند و رفـتاری قابل پیش‌بینی، قابل قبول و قابل اتکا داشته باشند.از آن‌جا که کودکان دارای مجموعۀ محدودی از پاسخ ها در بـرابر مـوارد خشم هستند، پس می‌توان پاسخ های پرخـاشجویانۀ سـاده و مـستقیم آن ها ره بـه راه های غیر مستقیم و تـهذیب شده‌ای تـبدیل ساخت.
کودک با رفتار والدین همانندسازی می کند و اگر والدینی از رفتار پرخاشجویانۀ فرزندشان جلوگیری نکنند، بـاعث مـی‌شوند کـه او در مقابله با جهان خارج از این رفتار بـیشتر اسـتفاده کـند. معمولا خشم در مرحلۀ ۲-۳ سالگی و در دوران بلوغ افزایش می‌یابد و لذا بر مربیان واجب است که در این دوران با کودک و نوجوان به شکل کج‌دار و مریز رفتار کنند تـا بـه مرحلۀ متعادلی برسند.
برای فرونشاندن خشم کودک، تهدید و توهین چاره‌ساز نیست و ریشۀ خشم را از بین نمی‌برد؛ بلکه ممکن است حالت خشم را شدیدتر کند. پس هرگاه کودک در حالت تهاجمی است و اشیاء را پرت مـی‌کند یا می‌خواهد به دیگران آسیب برساند، بهتر است با قاطعیت و آرامی او را از این کار بازدارید تا مرحلۀ خطرناک سپری شده، خشونتش کاهش یابد و اگـر احـتمال خشونت از بین رفت بگذارید فـرزندتان در حـضور شما عصبانیتش را بروز دهد و دخالتی نکنید. عصبانی‌شدن والدین هیچ ثمری ندارد و ممکن است اوضاع را بدتر کند.
خشونت معمولا در مواردی پیش می‌آید که کودک کـاری را کـه بدان مایل است، نـمی‌تواند انـجام دهد و یا چیزی را که می‌خواهد، نمی تواند به دست آورد. پس اگر بعد از پایان خشونت،به کودک اجازه دهیم کاری را که قدغن شده بود انجام دهد،به او آموخته می شود که: بـین خـشونت و به دست آوردن چیزی که می‌خواهد، پیوند آشکاری وجود دارد.
در مقابل عصبانیت کودک باید ثبات و پایداری نشان داد، زیرا اگر کودک حس کند که در برابر خشم او تغییر قابل ملاحظه‌ای به وقوع می‌پیوندد و در بـرابرش تـسلیم می‌شویم، نـسبت به قدرت و محبت ما دچار شک می‌شود. ولی اگر کودک بفهمد با وجود عصبانیت شدید او هنوز هـم دوستش داریم و می‌توانیم در خلال خشمش قاطع بمانیم، درمی‌یابد که ما آمـاده‌ایم تـا تـسکینش دهیم و باز هم دوستان خوبی برای یکدیگر باشیم.
کودک ذاتا خشمگین و طغیانگر نیست، پس‌باید به طریقی به او یاری کرد تا خشمش را فرو نشاند. از جمله راهـهای کـه مـی‌توان به کودک کمک کرد عبارتند از:
۱- همدردی: ابراز علاقه به سرنوشت کودک و همدردی با او می‌تواند چـارۀ درد باشد و خشم را فرو نشاند. در مواقع خشم باید کودک را تسکین دهیم، نه اینکه مـوجبات ناراحتی بیشتر او را فراهم کـنیم.
۲- مـهر و محبت: در مواردی می‌توان کودک را در آغوش گرفته، مورد مهر و محبت قرار داد و از او دلجویی کرد. در چنین مواقعی عقدۀ کودک باز می‌شود، کمی ناز می‌کند و سپس می‌گرید و از حالت خشم بیرون می‌آید.
۳- تغییر محیط: گاهی مـی‌توان کودک را از محیطی که در آن است بیرون برد.در مواقعی که کودک در جاهای عمومی مثل فروشگاهها تقاضای خرید خوراکی می‌کند، گفتن نه هیچ تأثیری ندارد و گاهی اوقات مادران تسلیم می‌شوند،چون بچه خـوب مـی‌داند که در چه جایی تقاضای خود را مطرح کند.ممکن است در این محیطها وقتی دیگران گریۀ زیاد کودک را ببینند،خانم یا آقایی تقاضا کند که او برای کودک خوراکی بخرد،ولی باید در این مـوارد بـا قاطعیت برخورد کرد و سر حرف خود که نخریدن خوراکی است ایستاد.در چنین شرایطی برای آرام‌کردن کودک می‌توان او را به پیاده‌روی بیرون فروشگاه برد،که در این صورت تغییر محیط می‌تواند نـقش مـؤثری داشته باشد.
۴- تلقین و تذکر: با گفتن جملاتی کوتاه مثل: “تو ماشاء الله بزرگ شدی، حیف است که این‌طور باشی”، یا: “این کار به صلاح تو نیست و تو خوب و آقـایی”، مـی‌توان بـه کودک تلقین کرد یا تـذکر داد.
۵- سـرگرم‌کردن: در حـین خشم کودک،خواندن یک بیت شعر، داشتن گفتاری نرم، ابراز عاطفه، بیان یک داستان یا یک نمایش می‌تواند سازنده باشد.
۶- مـبارزۀ مـنفی: زمـانی که طفل خشمگین و عصبانی است و بی‌حساب بهانه‌گیری مـی‌کند، مـی‌توان او را به حال خود گذاشت و اطاق را ترک کرد تا در تنهایی آرامش خود را باز یابد.
۷- نادیده‌گرفتن: بسیاری از لجاجت ها و اعمال خشم ها را مـی تـوان از طـریق سکوت والدین خاموش کرد. لازم نیست در همهء موارد به کـودک پاسخگو باشیم و شعلۀ خشم او را فروزانتر کنیم، گاهی با صبر و حوصله، نادیده‌گرفتن و اعتنانکردن، مسأله حل می‌شود. پس در بعضی مواقع حـتما نـباید در پاسـخ خشم،به کودک خوراکی مورد نظرش را بدهیم، زیرا در اینجا به منافع درازمـدت تـوجهی نکرده و به خاطر آرام‌شدن کودک او را با وسیله‌ای ساکت نموده‌ایم.
۸- طرق دیگر: اگر کودک در مورد حل مـسأله‌ای نـاتوان مـانده است،او را راهنمایی کنیم و به او بگوییم :”بیا یک بار دیگر باهم امتحان کـنیم.” ایـن کـار به کودک نشان می‌دهد که روش های بهتری مانند بیان موضوعی که سبب خشم او شـده و خـواستن کـمک هم وسالی برای رسیدن به هدف موردنظر است. تغییر وضع محیط، نشان دادن خونسردی، تـغییر مـوضوع مورد بحث، واداشتن کودک به استحمام، نشاندن او اگر در وضع ایستاده باشد و منحرف‌کردن وی از حـالات و رفـتارهای مـوجود، از راه های دیگر آرام کردن کودک خشمگین به حساب می‌آیند.
- شکل‌های دیگر پرخاشگری
از اشکار دیگر پرخـاشگری گـازگرفتن و کتک‌زدن است. گازگرفتن کنشی پرخاشگرانه است که در شـخصی کـه گـاز گرفته می‌شود واکنش شدیدی به شکل جیغ و فریاد به اضافۀ هیجان ایجاد می‌کند؛ که بـرای گـازگیرنده همین امر می‌تواند جالب باشد. گازگرفتن بیشتر در بچه‌های دو تا ۳ ساله دیده مـی‌شود.
وقـتی کـودک شما را گاز می‌گیرد، به جای عصبانیت به آرامی به او نشان دهید که از اینکه گازتان گـرفته، نـاراحت شـده‌اید و دردتان آمده است. در اینجا کودک یاد می‌گیرد که دیگران هم احساس دارنـد و دردشـان می‌آید. بهتر است از اینکه کودک را گاز بگیریم تا به او ثابت شود که این کار چقدر دردآور اسـت،خـودداری کنیم. کودک ۲ ساله قادر است رفتاری بسیار دلسوزانه داشته باشد و در این سـن گـفتن: “معذرت می‌خواهم” و “قصد اذیت نداشتم”، بخشی از یـادگیری اجـتماعی اسـت. اگر به بچه بگویید معذرت می‌خواهم،او هـم خـواهد آموخت.
برای نوپایانی که گاز می‌گیرند، گفتن یک “نه” محکم، همراه با اسـتدلال “دردم مـی‌آید” و سپس دورکردن بچه از خود، احـتمالا کـارساز است. در مـواردی کـه کـوک والدین را گاز می‌گیرد نباید خندید، چـون بـاعث تکرار این عمل می‌شود. گازگرفتن برای بعضی از بچه‌ها شکلی از بیان خشم و درمـاندگی اسـت و گاهی ممکن است ناشی از مسائل عـاطفی ریشه‌دارتری باشد.
و اما کـتک‌زدن در مـیان کودکان خردسال دامنۀ وسیعی دارد و از تـنه‌زدن و چـنگ‌زدن برای پس‌گرفتن اسباب‌بازی هایشان تا کتک‌زدنی را که ناشی از خشم و ناامیدی باشد، در بر می‌گیرد. کـودک کـتک‌زدن را مثل گازگرفتن تقلید می‌کند و اگـر والدیـن بـرای جلوگیری از کار بـدش او را کـتک می‌زنند،این رفتار بـه کـودک هم منتقل می‌شود.
زمانی که دو کودک باهم دعوا می‌کنند می‌توان با گفتن یک “نـه” و جـداکردن آن ها و بردن بچه یا شیئی کـه بـر سر آن دعـوایشان شـده اسـت، قضیه را حل کرد. وقـتی که کودکان باهم دعوا می‌کنند، همدیگر را می‌زنند و از هم شکایت می‌کنند، نباید والدین از کودک خود طـرفداری نـمایند و یا والدین دو طرف باهم درگیر دعـوا شـوند. در ایـن مـواقع نـباید خشمگین شد، بـهتر اسـت از کودکان پرسید که بر سر چه مسأله‌ای دعوا کرده‌اند. معمولا دوطرف مقصرند و باید به آنان آمـوخت کـه نـباید در بازی لجبازی کنند. اقدام مثبت دیگر ایـن اسـت کـه کـودک خـود را بـا دوستش آشتی دهیم، او را به خانۀ خود دعوت کنیم و با پدر و مادر دوستان کودکمان رابطه برقرار نماییم تا روح عداوت و خودخواهی خانوادگی را در وی پرورش ندهیم. دیگر اینکه ما معمولا کودکانمان را تشویق می‌کنیم کـه کتک را با کتک پاسخ نگویند، ولی اگر معاشران کودک ما افرادی نیرومند باشند، بطور کلی باید دفاع شخصی را به او آموخت تا کودک منزوی نشود و یا مورد آزار قرار نگیرد.
نکاتی در بازسازی کودک خشمگین
- با کودک خشمگین مقابله به مثل نکنیم، زیرا تنفر و انزجار او برانگیخته می‌شود.
- کودک خشمگین را نباید از خود برانیم، زیرا ممکن است: احساسات کودک جریحه‌دار شـود.
- کـودک به دامان دیگران پناه ببرد، از خانه فرار کند،صدمه‌ای به خودش بزند، در برابر والدین بایستد یا فردی با عقده بار بیاید.
- در برابر خـشم کـودک موضع عقلی و منطقی بگیریم.
- گـره مـشکلات کودک را بگشاییم و با او همدردی کرده، صبور باشیم تا مراحل بازسازی را بپیماید.
- تا حدی که خشم کودک باعث واردآمدن صدمه به خود و اطرافیان نشود،نـسبت بـه آن بی‌اعتنا باشیم.
- در سـنین ۲ تـا ۳ سالگی در برابر خشم کودکان نباید تسلیم شد. باید مقاومت کرد، ولی در عین مقاومت نباید کودک را به اطاعت کورکورانه وادار ساخت.
- از طریق تهدید و ایجاد ترس، کودک اعتماد خود را از دست خواهد داد و این روش بـرای آرام کردن وی مفید نیست. ولی در بعضی مواقع اگر ترس اثر بدی در کودک به جای نگذارد، می‌توان از این روش نیز استفاده کرد.
- همۀ آنچه را که مورد عشق و علاقهء کودک است نباید به دلیل خشم و نـاسازگاری اش بـه یکباره از او سـلب کرد.
نویسنده این مطلب :
