هدف اصلی قرآن به بیان خود قرآن هدایت و تربیت انسان ها است. این نکته تلاش علمی را براي تبیین دقیق مواضع تربیتی قرآن الزامی میکند. گرچه این پیوند موضوع بسیاري از پژوهش هاي اندیشمندان بوده است، گستردگی جایگاه تربیت در قرآن و مطابقت بسیاري از مسائل آن با مبانی و اصول تعلیم و تربیت، جایی را براي پژوهش هاي جدید قرآنی با رویکرد جامع تربیتی باز میکند. یکی از نکات مهم در تعلیم و تربیت، که با نگاه جامع تربیتی به قرآن، روشنتر میشود، ابعاد تربیت در انسان با این مبنا است که هر یک از آیات تربیتی قرآن یکی از این ساحتها را پوشش میدهد.

عاطفه از جهت همراهی با عقل و اراده اهمیت بیشتري دارد و در نظام تربیتی اسلام این دو براي هدایت و کنترل آنها برنامه ریزي شده است. به همین دلیل، عاطفه و مصداقهاي آن در آموزههاي دینی بویژه آیات الهی به امور معنوي و معرفتی صدق میکند: «قل لا اسئلکم علیه اجراً الاّ المودة فی القربی». مودت، که اوج عاطفه مثبت انسان، نسبت به اهل بیت رسول االله (ص) تلقی میشود، معادل نتیجه و اجر تمام زحمات پیامبر اسلام به شمار میرود.

بنابراین، آیات متعددي در باب محبت، مودت، ترحم، رحمت، لطف، رأفت، عفو، خشوع، و…، وجود دارد که تماماً از شقوق و تجلیات عاطفه بر شمرده میشود که هر یک به بخشی از معرفت و معنویت ناظر است که در افزایش و کسب معارف الهی نسبت به انسان، نقش اساسی دارد.

اراده به صورت مکمل، عواطف را پشتیبانی می کند و به عنوان نیروي درونی بعد از اندیشه و تفکر فرد ظاهر میشود؛ یعنی انسان پس از تجزیه و تحلیل و عاقبت اندیشی، مصلحت و مفسده ها را تشخیص میدهد و سپس با انتخاب اصلح اراده، عاطفه شکل میگیرد. دخالت عقل و اراده سبب میشود که عاطفه به عمل مثبت و حتی اخلاقی تبدیل شود و به نوعی عاطفه تحت فرمان عقل ظهور و تجلی مییابد لذا عاطفه با اراده تجلی دارد.

اساساً تربیت اسلامی، فرایند امداد متربی براي تحولِ پایدارِ شناختی است که به منظور ایجاد تغییرات در نگرش، گرایش و کنش فراهم می شود و لذا بستري لازم است که وجود ضعیف و مکتوم در فرایند ویژه به سمت قوت و فعلیت به حرکت درآید  و تواناییهاي فرد در ابعاد مختلف شکوفا شود.

مبانی این فرایند براساس جهانبینی و نظام ارزشی انسان شناسی اسلام است. طبق این مبانی، تربیت اسلامی بر بحث ایمان «بِاالله»، یا «بالیوم الآخر» مبتنی و اولین گام در آن، ایمان به خدا و گسترش آن در زاویه هاي مختلف جهان بینی و به دنبال آن تنظیم بعد شناختی، انگیزشی و رفتاري است. همچنین کنترل و تنظیم رفتارهایی را شامل میگرددکه در روابط انسان با خود، خدا، هم نوعانش، محیط زیست مطرح است.

لذا تربیت دینی باید بتواند این گستره ها را پوشش دهد و انواع تربیت اخلاقی، تربیت عاطفی، تربیت اجتماعی… را در برگیرد. تحقق این فرایند مستلزم چهار مؤلفه اساسی اعطاي بینش (شناخت)، التزام قلبی (ایمان) عمل (فعل) است که هر کدام نماینده بعدي از تربیت است.