خودشناسی، مسئولیت‌پذیری و احساس بزرگی و عزت‌ نفس از آثار تربیتی مثبتی است‌ که پدران و مـادران صالح‌ و تلاشگر، در فزندانشان و مربیان دلسوز و سخت‌کوش، در متربیان خود‌ به یادگار می‌گذارند. جامعه‌ی‌ کـه‌ نسل‌ جوانش خود را شـناخته بـاشد، با احساس مسئولیت، امید و آینده‌نگری در راه رسیدن به مقصدی والا می‌کوشد و در این راه رنج‌ها را به جان می‌خرد و تا دست یافتن به قله‌های‌‌ رفیع انسانیت سخت می‌تازد.

تنبلی، کم‌همتی، بی‌مسئولیتی و خود پسندی، آفات بزرگ‌ انـسانیت‌اند و محصول تربیت و تفکر غلطی هستند که‌ کار شرافتمندانه و پر زحمت را ارج نمی‌نهد و رسیدن به‌ موقعیت‌های اجتماعی و ثروت‌های بادآورده‌ را‌ موفقیت‌ می‌داند. درحالی‌که تجربه نشان داده است، افراد خلاق‌ و موفق در ناز و نعمت رشد نیافته‌اند و برای دسـت‌یابی‌ بـه اهداف و مقاصد عالی، از خور و خواب گذشته‌اند و با مشکلات دست و پنجه نرم‌ کرده‌اند. «خودشناسی بالاترین و سـودمندترین مـعرفت‌هاست.»

انسانی که خود را شناخته باشد، برای رسیدن به‌ کمال‌ از هیچ تلاش‌ و کوششی فروگذار نمی‌کند و با توکل به خدا،بر اندیشه و خردانسانی که‌ پروردگارش به او هدیه کرده است، تکیه مـی‌کند و هـر آن‌چه از ملایمات‌ و ناملایمات است، به‌ خدمت‌ می‌گیرد‌ تا به هدف و مقصود خود‌ دست‌ یابد‌. او هیچ مانع و سدی بر سر راه نمی‌بیند و مشکلی را نمی‌شناسد که در مقابل اراده‌ی پولادین انسان تاب مـقاومت و ایـستادگی داشـته‌ باشد‌.

چنین‌ فردی می‌داند کـه غـفلت،جـهالت و تنبلی، جز با‌ تیغ‌ برنده‌ی‌ حرکت،جوشش و کوشش نابود نمی‌شود و دست‌یابی به کمال،علو همت و تلاش برای رسیدن به مقاصد عـالی را مـی‌طلبد‌ و چـنین‌ امری‌‌ فقط در میدان مصاف ایمان و عدل با سـستی و غـفلت به‌ نتیجه می‌رسد. به همین دلیل است که آموزه‌های حیات بخش معصومین (ع)، انسان مؤمن را از ذلت‌ و خواری‌، ضـعف‌ نـفس و کـم‌همتی به شدت برحذر می‌دارند.

امام صادق(ع)می‌فرماید: «خدای عزّ‌ و جـل‌ مؤمن را در هر کاری‌ اختیار داد، ولی به او اختیار نداد که خویشتن را ذلیل‌ و بی‌مقدار‌ کند‌. آیا نشنیده‌ای که خدای متعال مـی‌فرماید: عـزت بـرای خدا و پیامبرش و مؤمنین است‌ [منافقون‌8]. این‌ است‌ که مؤمن عزیز است و ذلیـل نـخواهد بود» [الحیاه].

حضرت‌ علی(ع) نیز در نامه‌ی خویش به فرزند جوانش امام حـسن مـجتبی (ع) مـی‌نویسد: «فرزند عزیز‌، از‌ هر پستی و ذلتی پرهیز نما، اگرچه تن دادن به سستی، راه نـیل بـه‌ تمنیاتت‌ باشد‌. زیرا آن‌چه که در این معامله عایدت می‌شود،هرگز با سرمایه‌ی گران‌قدر عـزت و شـرفت‌ بـرابری‌ نمی‌کند. بنده‌ی دیگری مباش‌ که خدا تو را آزاده آفرید» [نهج البلاغه‌].

حسن‌ عاقبت کـار و تـلاش و ایمان و اخلاص مؤمن،خود بهترین‌ گواه ارزشمندی این امور است. نمونه‌ی بارز‌ آن، تـصمیم و ارادهـ‌ی محکم‌ مردی است که از گوشه‌ی حجره‌ی کوچک، برای رسیدن‌ به‌ آن‌چه‌‌ می‌خواست، حرکت کـرده بـود و این همان چیزی است که امروز در تربیت فرزندانمان باید به‌ آن‌ توجه‌ ویـژه داشـته بـاشیم.