تنها الگوی تربیتی برای ساختن انسان منتظر و زمینه‌ساز ظهور، الگوی «تربیت حماسی» است. به عبارت دیگر تربیت حماسی، الگوی جامع تربیت مهدوی است؛ زیرا عصر غیبت، عصر ظهور بلاها و مشکلات است و هر کسی نمی‌تواند با ابتلائات بزرگ آخرالزمان روبه‌رو شود و کبریت احمر بماند، بلکه نیازمند الگویی ویژه و متفاوت است که بتواند ویژگی‌هایی که معصومان( برای مؤمنان عصر غیبت و یاران امام زمان( بیان کرده‌اند را دربر بگیرد. از آن‌جا که صدر و ساقۀ آموزۀ مهدویت با حماسه و مجاهدت، صلابت و ایثار و شور و شعور گره خورده است، باید چگونگی انتظار، زمینه‌سازی ظهور و آمادگی برای درک حضور، براساس الگوی حماسه و حماسه‌سازی شکل گیرد.

• دوران‌ غیبت، بـستری بـرای تربیت

دوران آخرالزمان و عصر غیبت، دورانِ حیرت‌ها، تردیدها و شبهات، عصر ظهور ادیان و فرقه‌های ساختگی، عصر‌ قدرت‌ گرفتن‌ جبهۀ باطل و گـسترش ظـلم، کـمی و پراکندگی نیروهای جبهۀ حق و درهم‌ریختگی حق‌ و باطل‌ است و زمانۀ ظـهور بلاها و کشف پرده‌ها و انقطاع امیدهاست. از همین‌رو در دعای فرج این‌گونه از سختی‌ها‌ یاد‌ می‌شود‌:

إِلَهِی عَظُمَ الْبَلَاءُ وَ بَرِحَ الْخَفَاءُ وَ انـْقَطَعَ الرَّجـَاءُ وَ انـْکَشَفَ الْغِطَاءُ‌ وَ‌ ضَاقَتِ‌ الْأَرْضُ وَ مَنَعَتِ السَّمَاءُ؛ (قمی، 1423: دعای فرج)

خدایا، بلا عـظیم گـشت و درون آشکار‌ شد‌ و پرده‌ از کارها برداشته شد و امید قطع شد و زمین تنگ شد و از ریزش رحمت آسمان‌ جـلوگیری‌ شـد.

هـچنین در هر شب ماه مبارک رمضان، در دعای افتتاح از مشکلات‌ و سختی‌های‌ دوران‌ غیبت در جـبهۀ حـق بـه خداوند متعال بدین‌سان شکوه می‌کنیم:

اللَّهُمَّ إِنَّا نَشْکُو إِلَیْکَ‌ فَقْدَ‌ نَبِیِّنَا _ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهـِ _ وَ غـَیْبَةَ وَلِیـِّنَا وَ کَثْرَةَ عَدُوِّنَا وَ قِلَّةَ‌ عَدَدِنا‌ وَ‌ شِدّةَ الْفِتَنِ بِنَا وَتَظاهُرَ الزَّمانِ عَلَیْنَا؛ (دعای افتتاح)

خـدایا، مـا به تو شکایت کنیم‌ از‌ نبودن پیامبرمان که _ درود تو بر او و خاندانش باد _ و از غیبت مـولایمان‌ و از‌ بـسیاریِ‌ دشـمنان و کمیِ افرادمان و از سختی آشوب‌ها و از آشکار شدن اوضاع زمانه به زیان ما.

البته‌ این‌ شـرایط‌ دشـوار مضاف بر دشواری رویارویی با امر معصومین است که هم در‌ دوران‌ غیبت و هـم در دوران حـضور وجـود دارد؛ چنان‌که امیر مؤمنان علی (ع) می‌فرماید:

إِنَّ أَمْرَنَا صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ‌ لَا‌ یُقِرُّ بِهِ إِلَّا مَلَکٌ مُقَرَّبٌ أَوْ نَبِیٌّ مـُرْسَلٌ أَوْ عـَبْدٌ امْتَحَنَ اللَّهُ‌ قَلْبَهُ‌ لِلْإِیمَانِ؛ (آمدی تمیمی، 1366: ح2003)

قطعاً امر‌ ما‌ دشوار‌ و مشکل اسـت؛ بـه او اقـرار نکند مگر‌ فرشتۀ‌ مقرّب، یا پیامبر مرسل، یا بنده‌ای که خداوند دلش را به ایمان آزموده‌ اسـت‌.

در تـعبیر دیـگری آمده است‌:

إِنَّ‌ أَمْرَنَا صَعْبٌ‌ مُسْتَصْعَبٌ‌ لَا‌ یَحْتَمِلُهُ إِلَّا عَبْدٌ امْتَحَنَ اللهُ قَلْبَهُ‌ لِلْإِیـمَانِ‌؛

امر ما بسیار دشوار و مشکل است که پذیرای آن نیست‌ جز‌ مؤمنی که خداوند دلش را به‌ ایمان آزمـوده بـاشد.

به‌ هر‌ حال شرایط عصر غیبت، شرایط‌ عادی‌ و روزمره نیست. از این‌رو در رویـارویی بـا سختی‌ها و بلاهایی که در آخرالزمان ظهور‌ می‌کند‌، هـر کـسی تـوان ایستادگی و استقامت‌ ندارد‌؛ بلکه‌ در چنین شرایطی‌ انـسان‌ها‌ آزمـوده می‌شوند و غربال می‌گردند‌.

«جـابر جـعفی می‌گوید: به امام باقر(ع) گفتم: گشایش در کار شما کی خواهد‌ بود؟ فرمود‌: هیهات‌! هـیهات! گـشایش در کار ما رخ نمی‌دهد‌ تا‌ آنکه‌ شـما‌ غـربال‌ شوید‌ و بار دیـگر غـربال شوید _ و این را سه‌بار فـرمود _ تـا آن‌که خدای تعالی تیرگی را [از شما] زایل کند و شفافیت [در شما] به جای ماند. (مجلسی، 1362: ج113‌، 52، ح28)»

پس‌ بر سر راه اعتقاد به مهدویت و باور به منجی الهـی، نـاملایمات و مشکلات و بلاهای بزرگی‌ نهفته‌ اسـت و مـسیر انتظار را مـسیری طـولانی‌ و پر‌ فـراز و نشیب‌ کرده‌ است‌. از این‌روست که بـسیاری‌ پس از بـاور به مـهدویت، خـسته شده و از مسیر انتظار منحرف می‌شوند و مـنجی را انـکار می‌کنند و حـتی در اصـل دیـن مرتد می‌شوند و نهایتاً قـساوت قلب بر آن‌ها حاکم می‌گردد؛ چرا که توان‌ تحمل‌ بلا‌ها و مصایب را ندارند.

اما چهرۀ دیـگر عـصر غیبت، پروش انسان‌های مؤمن و منتظری است کـه قـلبی رئوف و عـزمی پولادیـن و ارادهـ‌ای استوار دارند. ایـنان نـسلی مبارز و سخت‌کوشند که با صلابت‌ و استواری‌ آماده شده‌اند و زمینۀ ظهور را به جهادی فرهنگی و سیاسی آماده مـی‌سازند. اسـتاد مـرتضی مطهری می‌نویسد:

در روایت اسلامی سخن از گروهی زبـده اسـت‌ کـه‌ بـه مـحض ظـهور امام به‌ آن‌ حضرت ملحق می‌شوند. بدیهی است که این گروه ابتدا به ساکن خلق نمی‌شوند و به قول معروف از پای بوتۀ هیزم سبز نمی‌شوند. معلوم می‌شود‌ در‌ عین اشـاعه و رواج ظلم‌ و فساد‌، زمینه‌هایی عالی وجود دارد که چنین گروه زبده را پرورش می‌دهد. این خود می‌رساند که نه‌تنها حق و حقیقت به صفر نرسیده است، بلکه فرضاً اگر اهل حق از نظر کمیت‌ قابل‌ تـوجه نـباشد از نظر کیفیت ارزنده‌ترین اهل ایمانند و در ردیف یاران سید الشهدا [قرار دارند]. (مطهری، 1388 _ ب: ج24، 439)

1) امام سجاد(ع) فرمود: برای قـائم مـا دو غیبت است که یکی از آن‌ها طولانی‌تر ‌‌از‌ دیگری است. اما اولی شش سال و شش ماه و شش روز طول می‌کشد و اما‌ دومی‌ به‌ قدری طول می‌کشد که بـیشتر کـسانی که به غیبت او ایـمان داشـتند از اعتقاد خود‌ برمی‌گردند. فقط کسانی بر اعتقاد خود استوار می‌مانند که یقین محکم و شناخت صحیح‌ داشته باشند و سخنان ما‌ بر‌ آن‌ها گران نباشد و تسلیم ما اهل بیت باشند.

2) حضرت سیدالشهداء(ع) می‌فرماید: …برای او غیبتی است که گروهی در آن از‌ دین‌ خدا برمی‌گردند و گروهی دیگر بر دین خود ثابت مـی‌مانند؛ که این گروه را اذیت کرده به آن‌ها می‌گویند: «پس این وعده چـه شـد اگـر راست می‌گویید؟» آگاه باشید آن‌که در زمان‌ غیبت‌ او بر آزار و اذیت و تکذیب صبر کند، همانند کسی است که در مقابل رکـاب ‌ ‌رسـول خدا ( با شمشیر به جهاد برخاسته است.

3) حسن بـن مـحمد بـن صالح می‌گوید: از امام حسن عسکری(ع) شنیدم که می‌فرمود: همانا پسرم قائم‌ بعد‌ از‌ من است. اوست که سنّت های پیامبران از‌ قبیل‌ عمر طولانی و پنهانی در او جاری می‌شود. پنهانی که قلب‌ها در درازای آن سخت گردد و کـسی بر امامت وی‌ ثابت‌قدم‌ نماند‌، جز آنان که خدای بزرگ در قلبشان ایمان نگاشته است‌ و به روحی از خود تأییدشان فرموده است. (مجلسی، 1362: ج51، 224)

4) حضرت سجاد (ع) فرمود: وقتی قائم قیام کند‌، خداوند‌ رنج‌ را از شیعیان ما دور می‌کند و دل‌های آن‌ها را چون پاره‌آهن قـرار‌ مـی‌دهد‌ و خداوند‌ قدرت هر مرد از آن‌ها را برابر چهل مرد قرار می‌دهد و آن‌ها حاکمان زمین‌ خواهند‌ شد‌.

• تربیت فرزندانی متعهد، مسئول و سخت کوش در بستر خانواده ای مهدوی که در تمام مسیر پرتلاطم غیبت ثابت قدم و استوار باشند و ذره ای شک و تردید در دل های آنان رخته نکند از جمله وظایف منتظران آن امام معصوم (عج) است…