ابتدا چنین به نظر می آمد که پیشرفت رسانه های ماهواره ای، پدیده ای کاملا مطلوب و عاری از خطاست و برای تحقق دهکده جهانی، لازم و ضروری است. گرچه ماهواره و تکنولوژی های جدید ارتباطی، سهم به سزایی در پیشرفت علم و رفاه انسانی دارند اما در تجربه کوتاه و چندین ساله معلوم شده […]
ابتدا چنین به نظر می آمد که پیشرفت رسانه های ماهواره ای، پدیده ای کاملا مطلوب و عاری از خطاست و برای تحقق دهکده جهانی، لازم و ضروری است. گرچه ماهواره و تکنولوژی های جدید ارتباطی، سهم به سزایی در پیشرفت علم و رفاه انسانی دارند اما در تجربه کوتاه و چندین ساله معلوم شده است دارای برخی آسیب ها و پیامدهای منفی نیز هست.
بهطور کلی دو دسته نظریه در ارتباط با تـأثیرات ماهواره وجود دارد: یک دسته طرفدار نظریه جهانی شدن و معتقد به اثرات مثبت ماهواره و دستهای دیگر طرفدار نظریه هجوم فرهنگی و وجود تأثیرات منفی این رسانه هستند.
- نظریه جهانی شدن
استفاده از برنامههای مـاهوارهای مـیتواند علاوه بر مزیتها ارتباطی و اطلاعاتی، عاملی برای جهانی شدن جوامع باشد. بهعبارت دیگر ماهواره با پخش مستقیم برنامههای تلویزیونی، عده کثیری از مخاطبان را تودهوار در جوامع مختلف،در یک لحظه و بهطور همزمان تـحتتأثیر قـرار میدهد و بدین ترتیب با نفوذ و قدرتی که از این طریق به دست میآورد، میتواند عاملی برای یکدست شدن فرهنگ جوامع و اتحاد افراد باشد. عمدهترین مزایای استفاده از ماهواره ها و برنامه های ماهواره ای از دیـد طـرفداران نظریه جهانی شدن به شرح زیر است:
1- ماهواره یک وسیله تبادل کمهزینه و آسان اطلاعات است.
2- استفاده از ماهواره در زمینههای مختلف، موجب تسهیل در امور و افزایش تأثیر پدیدههای اجتماعی است.
3- ظرفیت حـمل پیـام در مـاهوارهها بسیار بالا و هزینه استفاده از آن بـسیار پایـینتر از سـایر رسانهها است.
4- استفاده از ماهواره میتواند باعث انسجام مالی و تمامیت ارضی در کشورها شود.
5- پخش زنده رویدادهای مختلف در سراسر کره زمین از این طـریق بـه راحـتی امکان پذیر است.
6- استفاده از برنامههای ماهوارهای هم از نـظر سـرمایهگذاری و هم از لحاظ قدرت خرید مصرفکنندگان مقرون بهصرفه است. بدین ترتیب از نظر اقتصادی پر کردن اوقات فراغت مخاطبان ماهوارهها نسبت بـه مـخاطبان سـایر رسانهها مقرون به صرفهتر است.
- نظریه هجوم فرهنگی
طرفداران ایـن نظریه عمدتا، نظریهپردازان کشورهای جهان سوم و در حال توسعه هستند و عموما نوعی دغدغه حراست از مرزهای فرهنگ ملّی، ارزشهای فرهنگی، سـنتی و پیـشینه تـاریخی جوامع مذکور را دارند. آن ها براین باورند که محتوای برنامههای ماهواره ای کـه عـموما از کشورهای غربی تغذیه میشوند باعث تخریب فرهنگ کشورها و تبدیل شدن افراد جامعه به یک توده بـیشکل، مـصرفگرا و قـابل کنترل توسط شبکههای ماهوارهای میشوند و در نهایت به وابستگی کامل به فرهنگ و اقـتصاد غـرب مـیرسند. باتوجه به دیدگاههای طرفدار نظریه هجوم فرهنگی مهمترین مضرات استفاده از برنامههای ماهوارهای به شـرح زیـر مـیباشد:
1- تخریب فرهنگی.
2- بدآموزیهای اخلاقی، تخریب باورهای ملّی، دینی و ارزشهای اجتماعی.
3- به وجود آوردن اندیشههای مـنفعل در جـهان سوم.
4- وابستگی فرهنگی کشورهای جهان سوم از طریق دخالت در امور آن ها.
5- قراردادن جهان در راسـتای سـیاستهای کـشورهای سلطهگر با طرح تئوری «جهانی شدن».
6- تأثیر منفی بر روی نوجوانان و جوانان و ایجاد دوگانگی شـخصیت در آن ها.
7- هیچ نوع مقرارتی بر عملکرد ماهواره های پخش مستقیم حاکم نیست.
8- هجوم حجم بـسیاری از اطـلاعات کـه درنتیجه جای برای تفکر و خلاقیت و ابتکار باقی نمیماند.
9- از دست دادن هویت فردی و فراموشی اصالت و هویت واقـعی انـسان.
10- مصرفی بار آودرن جوامع
هر جامعهای در پی رسیدن به اهداف و دستیابی به جامعه آرمانی مورد نـظر خـود میباشد. دستیابی به اهداف و جامعه مورد نظر در گرو تأمین امنیت است.امنیت از بعد عینی به معنی نبود تهدید نسبت به ارزشها،منافع و هدفها و از بعد ذهن به معنی عدم ترس از مـورد هـجوم قرار گـرفتن (فیزیکی و غیرفیزیکی) بنیانهای ملی (باورها، ارزشها،منافع و اهداف) است.
حرکت در مسیر تحقق جامعه آرمانی جمهوری اسلامی ایـران، یک اصل است.جامعه آرمانی مورد نظر که در چارچوب چشمانداز بـلندمدت تـوسعه ایـران پیگیری میشود، جامعهای است که در آن برپایه اصول اساسی اسلام، کرامت و آزادگی انسان، شرایط رشد او در حرکت به سـوی نـظام الهی فراهم میآید.
نظام جمهوری اسلامی ایران جهت دستیابی به آرمانها و اهداف مـلی خـود،نـیازمند امنیت ملی است.امروزه وسایل ارتباطی جدید نظیر تلویزیونهای ماهوارهای با ارائه برنامهها و محتواهایی مـغایر با فرهنگ، باورها و ارزشهای دینی و ملّی، تهدید نسبت به فرهنگ و اجزاء آن در کشور مـحسوب میشوند.
نتایج و یافتههای حاصل از مطالعات، نظرسنجیها و سمینارها حاکی از آن است کـه چون تلویزیونهای ماهوارهای زیر نفوذ و با مدیریت کشورهای بیگانه اداره میشوند، میتوانند با ارائه اطلاعات و دخالت دارای قصد،در محتوای برنامهها، تغییرات و دگرگونی هایی در الگوهای ذهنی و عینی رفتار مصرفکنندگان خود ایجاد کنند. رواج مصرفگرایی، افزایش پرخـاشگری، بـیتوجهی به دین، فرهنگ، باورها و ارزشها، از جمله آثار و پیامدهای استفاده از محتوای تلویزیونهای ماهوارهای است.
همچنین یافته ها نشان دادهاند که میان میزان استفاده از محتوای تلویزیونهای ماهوارهای و عمل به انحرافات گوناگون اخلاقی، اجـتماعی، بـیتوجهی به دین باورها و ارزشهای دینی، ضعف و سستی در هویت دینی و ملّی روابط معنیدار وجود دارد. میزان باورهای دینی و عقیدتی، پایبندی به ارزش های دیـنی و ملیگرایی کسانی که بیننده برنامههای ماهواره بودهاند ضعیفتر از گروهی بوده است که برنامههای ماهواره را تماشا نمیکنند.
بنابراین ماهواره تهدیدی جدی برای امنیت ملّی کشور محسوب میشود. اما میتوان بـا درایـت، مـدیریت صحیح، همگام و کارآمد،تهدید را بـه فـرصت تـبدیل کرد.فرصتی که فرهنگ، باورها و ارزشهای دینی و ملّی را در داخل قوی و سپس به جوامع دیگر اشاعه دهیم. این مهم خود مستلزم شـناخت نـقاط ضـعف،رفع آنها و برنامهریزی جهت بیشتر کردن نقاط قـوت در جـامعه است. از جمله نقاط ضعف این است که تابه حال با مسأله ماهواره برخورد اصولی و علمی از جانب مدیران و دستاندرکاران مـملکتی صـورت تـگرفته است. تحقیقات و مطالعات میدانی پیرامون تأثیرات این رسانه در بعد کـلان و خرد صورت نگرفته است.
با توجه به نظرسنجیهای صورت گرفته، همچنین به دست آمده است که فراهم نبودن امـکانات و شـرایط مـناسب و متنوع جهت گذراندن اوقات فراغت سالم برای جوانان از جمله روی آوردن آنان بـهسمت مـاهواره و برنامههای آن بوده است. کوتاهی و قصور از جانب رسانه ملّی در جهت ارائه اطلاعات جدید و بهروز، برنامههای شاد، متنوع و سـرگرمکننده در ایـن زمـینه نیز بیتأثیر نبوده است.
بنابراین لازم است که با روش علمی، اصولی و واقعبینانه در جـهت رفـع نـقاط ضعف گام برداشت. از طرفی باید به نقاط قوّت نیز واقف بود و به مدد آن ها در جـهت مـشکل گام برداشت. از جمله نقاط قوت، همانگونه که در مطالعات، نظرسنجیها و مطالعه حاضر به دست آمـده آن اسـت که جوانان ما باور دینی و ملی بالا و قوی دارند. آن هایی که دیندارتر بـودهاند و بـاور مـلی قوی داشتهاند،کمتر به سوی انحرافات اخلاقی و اجتماعی کشیده شده اند، بنابراین با فـرهنگ اصـیل دینی و اسلامی و الگوهای دینی خاص خود میتوان با مدیریت آموزشی کارآمد، اجزاء و بـخشهای ایـن فـرهنگ دینی و ملّی خود در جمعیت جوان کشور میتوان آنان را در مقابل تهدیدات برنامههای ماهوارهای مصون ساخت.