هر جا زندگی وجود دارد، حرکت نیز وجود دارد. زنـدگی بـدون حـرکت قابل تصور نیست. حرکت در حیات انسان پیش از تولد، آغاز و تا پایان حیات ادامه مییابد. حـرکت به شکل بازتابی آغاز و به وسیله اعصاب زیر قشری کنترل میشود، سپس بـه تدریج و بهطور فزاینده بـا پیـچیدهتر شدن الگوهای حرکتی، به مراکز […]
هر جا زندگی وجود دارد، حرکت نیز وجود دارد. زنـدگی بـدون حـرکت قابل تصور نیست. حرکت در حیات انسان پیش از تولد، آغاز و تا پایان حیات ادامه مییابد. حـرکت به شکل بازتابی آغاز و به وسیله اعصاب زیر قشری کنترل میشود، سپس بـه تدریج و بهطور فزاینده بـا پیـچیدهتر شدن الگوهای حرکتی، به مراکز بالاتر عصبی مربوط میشود. در دوره شیرخوارگی با دستکاری ساده اشیاء، الگوهای جا به جایی کسب و در دوره دوم کودکی (2 تا 6 سالگی) بسیاری از مهارتهای اساسی، به افعال حرکتی کودک اضافه مـیشود.
الگوهای حرکتی اساسی که ابتدا کودکان فرا میگیرند به صورت مهارتهایی کلی، بعدها به مهارتهای ویژه یا ورزشی تبدیل میشود. این فرآیند مداوم تکامل، در مهارتهای حرکتی، تا میزان زیادی بدون دخـالت دیـگران به وقوع میپیوندد.
تا چند سال پیش بررسی رشد و تکامل حرکتی، فقط در مورد کودکان و نوجوانان انجام میشد، اما امروزه، قلمرو این بررسی چنان توسعه یافته است که حتی رشد و تـکامل حـرکت را در پهنه حیات بررسی میکند. مسلما تغییرهایی که در رفتار حرکتی و عملکرد مهارتی اشخاص پدید میآید، به افراد زیر بیست سال محدود نمیشود. یعنی حرکت نه فقط در طول کودکی و نوجوانی، بـلکه در طـول بزرگسالی و خصوصا کهنسالی نیز تغییر میکند.
بررسی و مطالعه علمی آن تغییرها را رشد و تکامل حرکتی در پهنه حیات گویند. اهمیت رشد و تکامل در این است که تغییرهای حاصله در طول بزرگسالی و کهنسالی، بهطور نـظامدار نـیز بـررسی میشود. رشد و تکامل حرکتی در پهـنه حـیات، بـه تأمین نیاز رشد و تکامل حرکتی جامع توجه دارد. رشد و تکامل حرکتی عملی است که درباره تغییر رفتار حرکتی انسان، در طول حیات، یـعنی از حـیات قـبل از تولد تا پایان کهنسالی، مطالعه میکند.
- رشد و تـکامل حـرکتی چیست؟
انسان همانند سایر موجودات زنده، پیوسته در حال تغییر است. این تغییر طبیعی و همگانی به صورت افزایش در قد،وزن، پیدایش عـادتها، مـهارتها و بـهطور کلی تغییر در رفتار حرکتی و عقلانی در طول زمان آشکار میشود. مـجموعه این تغییرهای کمی و کیفی را «رشد» میگویند.
رشد عبارت از یک سلسله تغییرهای پی در پی است که بـرای رسـیدن، بـه هدف واحدی انجام میگیرد و آن هدف، تغییرهای طبیعی در طول زمان رسیدن کـودک بـه کمال است که استعدادهای بدنی و عقلانی خود را با گذشت زمان به دست میآورد.
رشد بدین مـعنا، هـرگز سـریع و تصادفی انجام نمیگیرد، بلکه تابع قانون، نظم خاص و در حال پیشرفت است و هـیچگاه مـتوقف نـمیشود. رشد چنانکه اشاره کردیم شامل ابعاد کمّی و کیفی است. منظور از ابعاد کمی به تـغییرهای بـدنی (مـانند افزایش قد، وزن، نمو دستگاههای مختلف بدن و…) و ابعاد کیفی به تغییرهای اطلاق میشود کـه در جـنبههای شناختی مانند ادراک، تفکر و حل مسایل اجتماعی مانند روابط با دیگران و عاطفی مـانند احـساسها و گـرایشها به عمل میآید. بدیهی است که این ابعاد کاملا با همدیگر همبستگی دارند.
رشـد و تـکامل حرکتی، مطالعه فرآیند یادگیری و مهارت حرکتی در کودکان است. یعنی این علم پیشرفت حـرکت از شـکل ابـتدایی و نیمه ماهرانه (در کودکان خیلی خردسال آشکار میشود) تا سطح متوسط مهارت (در خلال دوره کودکی آشـکار مـیشود) و بالاخره عملکرد نسبتا ماهرانه(در اواخر دوره نوجوانی آشکار میشود) را مطالعه میکند. در دوره کهنسالی حرکتها بـیشتر دچار تغییر کاهشی میشوند. شکل و عملکرد دو جنبه مهم حرکت و رفتار حرکتی است.
شکل، طرح اجـرا و نـحوه اجراست درحالیکه عملکرد، نتیجه حرکت اسـت. شـکل و عـملکرد جـدا از هـم نیست، ولی از این جـهت تـوجه به آن دو جنبه ضروری است که بتوان پدیده حرکت را شناخت، توسعه داد، اصلاح کرد، تقویت نموده، ارزیابی کـرد و بـالاخره پیـشبینی کرد. مربی در فرایند تدریس در دوره کودکی بیشتر بـه شـکل حـرکت و در دوره نـوجوانی و جـوانی بـیشتر به عملکرد حرکت باید توجه کند. شکل به تجارب آموزشی، یادگیری و آموزش مربی بستگی دارد، درحالیکه عملکرد به عوامل آمادگی جسمانی چون قدرت، سرعت، زمان عکس العمل و…مـربوط است.
متخصص رشـد حـرکتی از ایـن بعد، رشد و تکامل حرکتی سنهای متفاوت کودکان را بررسی و بر جریان عمل کسب مهارتشان نظارت مـیکند. آگاهی از این عـلم بـرای مربیان تربیت بدنی از آن جهت ضـروری اسـت کـه یافتههای رشد حـرکتی پایـه و اساس خوبی برای بـرنامهریزی تـربیت بدنی است و چون مربیان بیشتر با کودکان، نوجوانان و جوانان سروکار دارند، این آگاهی در مـحدوده کـودکی تا جوانی ضرورت بیشتری پیدا مـیکند.