جبران یکی از مکانیزمهای دفاعی است که با درجات مختلفی توسط افراد بهنجار مورد استفاده قرار میگیرند. احساس حقارت منشاء و سرچشمه مکانیزم جبران شناخته شده است.
بزهکاری در اغلب موارد از نوع مکانیزم- جبرانی است. بدین معنی وقتی فـرد مـورد تـمسخر و تحقیر قرار گرفته یا محرومیت کشیده است برای جبران حقارت و ناکامی دست به ارتکاب جرم مـیزند. ایـن طرز رفتار مجرمانه عکس العملی علیه نقائص افرادی که زیر نظر مـربیان خـشن و سختگیر تربیت شدهاند میباشد، کودکی که از عاطفه و محبت محروم بوده و یا نتوانسته محبت دیگران را جلب کـند در نـتیجه انـتقام جو میشود و منشا بیماری (جنون جوانی) هم در نتیجه همین مکانیزم است.
در مکانیزم جـبران اگـر محیط مناسب ایجاد شود به جای ارتکاب اعمال بزهکارانه توجه فرد به سوی مسائل دیگری معطوف میشود بـدین مـعنی که فرد کوشش می کند تا نقائص عقده حقارت را از راه دیگری که پسـندیده اسـت جبران کند مثلا بکارهای هنری و ادبی و ورزشـی و فـعالیتهای دیـگر اجتماعی بپردازد در این موقع است که از مـکانیسم تـعویض یا جانشین نمودن استفاده می کنند.
جبران یکی از مکانیزمهای دفاعی است که با درجات مختلفی توسط افراد بهنجار مورد استفاده قرار میگیرند. احساس مهم بودن یک نیاز عمومی است و اگر از یک راه میسر نشد، از راه دیگر اقدام میشود. در اینجا جبران، مترادف با جایگزین است یعنی هدفهای قابل دسترس جایگزین هدفهای غیرقابل دسترس یا دشوار میشود.
احساس حقارت منشاء و سرچشمه مکانیزم جبران شناخته شده است، احساس حقارت ممکن است ناشی از نواقص حقیقی یا تصوری و یا شکستهای شخصی باشد و از آنجا که همهی مردم گه گاهی احساس حقارت میکنند پس استفاده از این مکانیزم اجتنابناپذیر است.
واکنشهای جبرانی اغلب غیرمستقیم هستند و شخص میکوشد تا با جانشین کردن خصلت یا رفتاری در مقابل خصلت یا رفتار معیوب خود نظر دیگران را از غیب خود بازگرداند. مکانیزم جبران در سازگاری افراد موثر است چون احساسات اضطرابآور و پر تنش را کاهش میدهد و در موارد زیادی سلامت روان فرد را تأمین میکند.
گاهی والدین برای جبران ناکامیها و کمبودهای خود از طریق ایجاد هدفهای غیرواقعی برای فرزندانشان اقدام میکنند در صورتیکه ممکن است هیچ علاقهمندی یا قابلیت فردی در فرزندان آنها نباشد در حقیقت والدین میخواهند از طریق موفقیت فرزند خویش به امیال و آرزوهای شخصی خود برسند. همهی واکنشهای جبرانی یکسان نیستند، شماری از آن ها مفید و دوست داشتنی و اجتماعپسند و شماری غیراجتماعی و ناپسند هستند.
از واکنشهای جبرانی غیراجتماعیپسند میتوان از خودستائی و دروغگویی برای متهم جلوه دادن خود، یا پرخوری برای جلب محبت دیگران یا سخن گفتن دوبارهی ضعف اعصاب خویش برای تشخیص طبی یا از دیگران انتقاد کردن و کنایه زدن برای بزرگ جلوه دادن خود و در حالت افراطی به اعمال ضداجتماعی و خارج از قاعده دست زدن برای جلب دقت و عطوفت دیگران، تا حد زیادی نوع واکنش جبرانی که کودک انتخاب میکند بستگی به نحوهی رفتار اطرافیان در مدرسه یا خانه با کودک را دارد.
از معلمان که افراد آگاه و روشنی هستند انتظار میرود که جهت جبران نقاط ضعف و کمبودهای دانشآموزان آنان را در یافتن هدفهای واقعی و فعالیتهایی که در آن میتوانند موفقیت کسب کنند، یاری دهند و آنان را هدایت کنند تا از فعالیتهای جبرانی اجتماعیپسند استفاده کنند.