هویّت یا کیستی به مجموعه نگرشها، ویژگیها و روحیات که یک فرد و آنچه وی را از دیگران متمایز میکند، گفته میشود. در فرهنگهای سنتی مفهوم «فرد» تقریباً وجود نداشت و «فردیّت» چندان پسندیده نبود. فقط پس از ظهور جوامع جدید و به خصوص بعد از تفاوت یابی و تقسیم کار بود که فرد به […]
هویّت یا کیستی به مجموعه نگرشها، ویژگیها و روحیات که یک فرد و آنچه وی را از دیگران متمایز میکند، گفته میشود. در فرهنگهای سنتی مفهوم «فرد» تقریباً وجود نداشت و «فردیّت» چندان پسندیده نبود. فقط پس از ظهور جوامع جدید و به خصوص بعد از تفاوت یابی و تقسیم کار بود که فرد به طور جداگانه در کانون توجه قرار گرفت. اما «فردیت» به طور مسلم در تمام فرهنگها به درجات مختلف ارزشمند بوده است.
نوجوان براي كسب هويت از عوامل گوناگوني همچون: خانواده، نهادهاي تربيتي و پرورشي، رسانه هاي گروهي و مطبوعات اثر می گیرد كه در اين ميان، دو عامل نخست، بيشترين و پاياني ترين نقش را بر عهده دارند. جوانان و نوجواناني كه هويت خويشتن را مي شناسند و آن را به ياري با مربيان خود احراز مي كنند، قدرت تحليل و تفسير رويدادهاي فرهنگي و در نتيجه مقابله با تهاجم فرهنگي را نيز كسب مي كنند و به افرادي توانمند و نفوذناپذير تبديل مي شوند؛ از اين رو، ضرورت تلاش براي شناساندن هويت نوجوانان و جوانان آشكار مي گردد.
مهمترين مسأله دوره نوجواني و جواني، كسب يا احـراز هـويت اسـت. رشد هـويت نـاشي از تلاشهاي نوجوانان براي بـرخورد بـا فشار اجتماعي در جهت انتخاب يک زندگي معنادار است. هويت موجب خودشناسي است، به طوري كه، اگـر فردي نتواند، به يک هويت موفق دسـترسي پيدا كنـد، دچار آشـفتگي در نـقشها و وظايفي ميشود كه از او بهعنوان يک بزرگسال انـتظار ميرود و در نتيجه او مستعد بسياري از اختلالات رواني خواهد شد. موفقیت در زندگی و دستیابی به اهـداف و آرمـانهای انسانی در دوره بزرگسالی به نحوه شکلگیری هـویت وابـسته اسـت کـه بـیشتر در دوران نوجوانی و جوانی روی مـیدهد. شـكلگيري هويت بهعنوان فرآيند انسجام تغييرات فردي، تقاضاي اجتماعي و انتظارات براي آينده محسوب ميشود.
عوامل زيادي بر شـكلگيري هـويت نـقش دارد كه عبارتند از: عوامل شناختی، عوامل مربوط به والدیـن، عـوامل مـربوط بـه مـدرسه، عـوامل اجتماعی- فرهنگی، ترتیب تولد و فاصله سنی فرزندان در خانواده، رفتار نوجوان و خیالپردازی نوجوانان. تأثير زمينههاي اجتماعي- فرهنگي بر چگونگي شكلگيري هويت نوجوانان از ساير عوامل بيشتر است. رسانههاي نـوين، از سويي به تقويت و ارتقاي وحدت و يكپارچگي هويتها و از ديگر سو به چندپارگي و تنوعيافتگي آنان كمک كردهاند. پديدهاي كه ميتوان آن را نوعي بريكولاژ رسانهاي (به معنی فرآیندی است که به وسیله ی آن مردم با جذب سوژه هایی از میان طبقات مختلف اجتماعی، هویت های جدید فرهنگی خلق میکنند.) ناميد. در دنياي معاصر بهواسطه رخنهكردن وسايل ارتباط نوين در تار و پود جـامعه، هـويت كه قبلاً محول و معين بود، اينك دايماً در حال تغيير، تحول و بحران است.
- هویت فردی: هویت هر فردی عبارت است از مجموعه خصوصیات و توانمندی ها و صفات نیک و بد او که باید با هم در نظر گرفته شوند و همین مسأله سبب می شود که در جهت تضعیف نقاط ضعف و بدی ها و تقویت نقاط قوت و خوبی ها و پویایی هویت اقدام شود. هویت فردی شامل سه بعد شخصیتی و صنفی و باطنی است.
- هويت ملي: به معناي احـساس تـعلق و وفاداري به عناصر و نمادهاي مشترك در اجتماع ملي (جامعه كل) است. مهمترين عناصر و نمادهاي ملي كه سبب شناسايي و تمايز ميشوند عبارتند از: سرزمين، دين و آيين، آداب و مناسک، تاريخ، زبان و ادبيات، مـردم و دولت. در درون يک اجـتماع ملي، ميزان تعلق و وفـاداري اعـضا به هر يک از عناصر و نمادهاي مذكور، احساس هويت ملي آن ها را مشخص ميسازد.
- هويت ديني: عبارت است از تعريف شخص از خود براساس داشتن تعلق نسبت به ديني خاص به همراه ملاحظات ارزشي و احـساسي مـرتبط با آن.
- هويت خانوادگي: منظور از هويت خانوادگي، تعيين نسبت ميان نوجوان و خانواده او است و اينكه چه پيوندهايي ميان آن ها وجود دارد؟ خانواده نوجوان از دو جنبه براي او حايز اهميت است: ابتدا بعد مرجعيت و سنديت خانواده و جنبه دوم، كثـرت ارتـباط هاي نوجوان و والدين در درون نهاد خانواده است. هويت فردي (شخصي) به معناي ادراک شخص از نگرشها، تواناييها و استعدادها ميباشد
- هویت اجتماعی: هویت اجتماعی ، مقولهای انسانی است. همه انسان ها به هنگام تولد، فارغ از اینکه در کجای زمین به دنیا میآیند و یا از چه تعلق قومی و قبیلهای برخوردارند، دارای ویژگیهای یکسان نوع انسانی، در میان انواع موجودات زنده هستند و هیچ گونه تفاوت ماهوی با یکدیگر ندارند؛ بنابراین، مقوله هویت انسانی که در دوران رشد و تکوین انسان در جامعه شکل میگیرد، کاملاً اجتماعی و جامعه شناسانه است و ربطی به خون و نژاد و رنگ پوست و … ندارد.
- هويت جنسيتي: این هویت نيز شـامل، آگاهی از نقش جنسیتی خود و آشنا شدن با مسؤولیتها و وظایفی که بـه واسـطه جـنسیت فرد (مرد یا زن بودن) بر عهده فرد گذاشته خواهد شد، میشود.
- هویت فرهنگی: هویت یا حس تعلق به یک گروه است. این احساس بخشی از خودآگاهی و درک شخصی شخص و مربوط به تابعیت، قومیت، دین، طبقه اجتماعی، یا هر گروه اجتماعی دارای فرهنگ متمایز خود است. هویت فرهنگی هم مشخص کنندهٔ فرد و هم گروه افرادی که هویت فرهنگی یکسان دارند را مشخص میکند.
- هویت تمدنی: تمدن یعنی سبک زندگی مجموعهای از انسانها که در یک دورهٔ تاریخی در یک منطقهٔ جغرافیایی زندگی میکردند و دارای اهداف مشترکی بودند و دستاوردهای خاصی داشتند. این هویت به شناخت و باور تاریخ و پیشرفت جامعۀ فرد برمی گردد.